milliyetçilik

değişir. Milliyetçilik, milleti millet yapan ortak değerlerden söz edebilir; ancak
‘biz’i oluşturan bireyler bu değerleri farklı algılayacak, söz konusu değerlere farklı
oranlarda bağlılık duyacaklardır. Üstelik ‘milli değerler’, milli kültür’, hatta ‘milli
kimlik’ zaman içinde değişir, evrilir. Özetle bugünün ‘Alman milleti’, ondokuzuncu
yüzyıldaki ‘Alman milleti’ değildir; ayrıca yine bugün ‘Alman milleti’, onu oluşturan
bireyler tarafından farklı şekillerde algılanacak, farklı ölçüde sevilecektir. Ezelden
ebediyete uzanan tek ve bölünmez bir Alman milleti yoktur, hiç olmamıştır.
Millet yekpare bir bütün değilse, her milletin tek bir milliyetçilik ürettiği de
söylenemez. Bu devlet-kurma sürecinde de, devlet kurulduktan sonra da
geçerlidir. Millet-kurma süreci, ‘teleolojik’, yani öngörülmüş, belirlenmiş bir amacı
gerçekleştirmeye yönelik bir süreç değildir. Tam tersine farklı projelerin, farklı
özlemlerin birbirleriyle diyalog halinde olduğu, pazarlık ettiği, kimi zaman açıkça
çatıştığı bir süreçtir (Duara 1996; Verdery 1993). Bir anlamda farklı grupların ya da
projelerin ‘hegemonya’ mücadelesidir. Bu mücadele, belirli tarihsel-toplumsal
koşullar altında gerçekleşir ve bu koşullar mücadele sürecini etkiler. Bazen ufak
rastlantılar, bazen dönemin koşullarının dayatması, bir projenin rakiplerine üstünlük
sağlamasını mümkün kılar. Mücadeleyi sadece yapısal koşullar değil, aktörlerin
stratejileri, hatta kişilikleri de etkiler. Daha da önemlisi, mücadele süresince ‘milli’
projeler de koşullara uyum sağlamak için değişir, evrilir. Özetle, millet- ya da devletkurma
süreçleri sonu başından belli süreçler değildir. Farklı bir şekilde ifade edecek
olursak, millet-kurma, önceden var olan bir milletin ‘uyanma’ ve kendi kaderini
tayin etme süreci olarak görülemez. Millet, farklı milliyetçi projelerin hegemonya
mücadelesi sonucu ‘kurulur’, ‘kurgulanır’.
Bu durum, ‘milli mücadele’ başarıya ulaştıktan, bağımsız bir devlet kurulduktan sonra
da devam eder. Rakiplerine üstünlük sağlayarak devleti kuran milliyetçi proje, elbette
avantajlı konumdadır, çünkü kendi değerlerini, özlemlerini toplumun geri kalanına
kabul ettirmek, gerektiğinde empoze etmek için artık ‘devletin ideolojik araçlarını’,
kurumlarını kullanabilecektir. Aileden eğitim sistemine, askerlikten medyaya,
ekonomiden siyasete tüm toplumsallaşma süreçleri devletin kontrolü altındadır. Bu
süreçler minik semboller, farkına varılmayan telkinler aracılığıyla gündelik hayata
da sızar ve bu yolla gündelik hayatın kamusal hayatı desteklemesi sağlanır. Bu,
milliyetçiliğin hegemonyasını sürdürebilmek amacıyla kendini sürekli olarak yeniden
üretmesinden başka bir şey değildir. Hegemonya, Antonio Gramsci’nin tanımladığı
şekliyle ‘zorlama’ (coercion) ve ‘rızanın’ (consent) karmaşık bir bileşimidir. Milliyetçilik
de dahil hiçbir ideoloji ya da söylem, egemenliğini sadece zorlamayla sürdüremez.
Kontrol altında tutmaya çalıştığı kitlelerin onayına, rızasına da gereksinim duyar.
İşte yeniden üretim bunu sağlar.
Ancak hegemonya mücadelesi kolay kolay sona ermez. Devlet milliyetçiliği ne kadar
güçlü, ne kadar egemen olursa olsun, toplum, yukarıda açıklamaya çalıştığımız gibi,
25