milliyetçilik

elirler (bu kanun 1965’e kadar yürürlükte kalacaktır). 4 Haziran 1932 tarihinde kabul
edilen 2007 sayılı ‘Türkiye’de Türk Vatandaşlarına Tahsis Edilen Sanat ve Hizmetler
Hakkında Kanun’, bu kısıtlamaları kamusal alan dışına da taşır, bazı meslekleri
‘ecnebilere’ ve ‘diğer milletlerin adamlarına’ yasaklar. Bunlar arasında veterinerlik,
şoförlük, kapıcılık gibi meslekler de vardır. Bu kanundan en çok nüfus mübadelesinden
muaf tutulan İstanbul Rumları ile Türkiye’de mülteci statüsünde bulunan Beyaz
Ruslar etkilenmiştir (Aktar 2000, 119-25). Devlet bürokrasisine ve kamu okullarına
eleman ve öğrenci alımında şart koşulan nitelikleri belirlemek amacıyla dönemin
gazetelerinde yer alan ilanları tarayan Ahmet Yıldız, beş tür ilan saptar: Milliyet ve
vatandaşlık terimlerine yer vermeyen ilanlar, yalnız vatandaşlık terimine yer veren
ilanlar, yalnız milliyete yer veren ilanlar, ırk ve soy terimlerine yer veren ilanlar ve
hem milliyet, hem vatandaşlık terimlerine yer veren ilanlar. Örneğin Kültür Bakanlığı
(Maarif Vekaleti, 1930’larda kısa bir süre Kültür Bakanlığı olarak adlandırılmıştır.
Ayrıntılı bilgi için bkz. Üstel 2004, 139) tarafından ortaokullara öğretmen alımında,
Hava Okulu’na öğrenci kabulünde, Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası’na memur
alımında şart koşulan niteliklerden biri ‘Türk’ olmaktır. Askeri Veteriner Okulu’na
öğrenci, Türk Kuşu Teşkilatı’na öğretmen alımında ise başvuranların ‘Türk soylu’
olması beklenmektedir (2001, 282-4). Benzer uygulamalara ‘milli burjuvazi’ yaratma
sürecinde rastlanır. Örneğin 10 Nisan 1926’da kabul edilen bir kanunla tüm şirketler,
‘Türkiye dahilindeki her nevi muamele, mukavele, muhabere, hesap ve defterlerini
Türkçe tutmağa’ mecbur edilir (Aktar 2000, 117; Bali 1999, 214-15, 227).
Bu politikalardan etkilenenler sadece gayrımüslim azınlıklar da değildir. Özellikle
1925’ten sonra uygulanmaya başlanan iskan ve zorunlu göç politikalarının hedefi
daha çok Kürtlerdir. Örneğin Başbakanlık tarafından oluşturulan bir komisyonun
hazırladığı 1925 tarihli ‘Şark Islahat Planı’nda Doğu illerine Türk kökenli göçmenlerin
yerleştirilmesi, yerel bürokrasinin Kürtlerden arındırılması, Türkçe dışındaki dillerin
konuşulmasının yasaklanması, yerel halkın eğitim yoluyla Türklüğe asimile edilmesi
gibi önerilerde bulunulmuştur (Yıldız 2001, 245-8). 21 Haziran 1934’te Resmi Gazete’de
yayımlanarak yürürlüğe giren ‘İskan Kanunu’ ile ‘Türk kültürüne bağlılık ve nüfus
oturuş ve yayılışının düzeltilmesi’ amaçlanmış, bu kanun uyarınca Kafkas ve Balkan
kökenli göçmenler Kürtlerin yoğunlukta olduğu bölgelere yerleştirilmiştir (a.g.e., 248).
1935 yılında çıkarılan ‘Tunceli Vilayeti Hakkında Kanun’ ile Dersim’in adı Tunceli olarak
değiştirilmiş ve bölge geniş yetkilere sahip bir vali-komutanın idaresine bırakılmıştır
(a.g.e., 258-9). 20 Temmuz 1931 tarihli 1850 sayılı ‘İsyan Mıntıkasında İşlenen Ef’alin
Suç Sayılamayacağı Hakkında Kanun’ ile 1930 Ağrı isyanın bastırılma sürecinde ‘askeri
kuvvetler ve devlet memurları ve bunlar ile birlikte hareket eden bekçi, korucu, milis
ve ahali’nin işlediği suçlar hükümet tarafından affedilmiştir (a.g.e., 263).
Çalışmanın amacını ve sınırlarını göz önünde bulundurarak bu kadar örnekle
yetinelim. Aslında yukarıda sadece bazılarını saydığım, ‘Türklüğü’ ön plana çıkaran,
Türklüğü kuşkulu azınlıkları ise ‘ötekileştiren’ bu uygulamalar sır değildir. Özellikle
42