milliyetçilik

‘etnisite’ ile ‘kültür’ arasındaki ilişkide yatar. Rogers Brubaker (2006)’ın işaret ettiği
gibi, etnisiteyi soy sop, kan bağına, yani ‘biyolojiye’ indirgersek, o zaman etnik
milliyetçilik kategorisinin bir anlamı kalmaz, çünkü bugün çok az sayıda milliyetçilik
kendini biyolojik temelde, kan bağına ya da ortak atalara dayanarak tanımlar. Bu
koşullar altında ortak kültüre dayalı milliyetçiliği de vatandaşlığa dayalı milliyetçilik
sınıfına sokmamız gerekir; o zaman da hemen hemen bütün milliyetçilikler bu
kategoriye girecektir. Aksini yapar, etnisiteyi kültürü de kapsayacak şekilde
tanımlarsak, o zaman da her milliyetçilik etnik milliyetçilik sınıfına dahil olacaktır.
Bu noktayı vatandaşlığa dayalı milliyetçilik ile kültür arasındaki ilişkiye bakarak
açabiliriz. Kendini sadece belirli siyasi ideallere, ortak değerlere bağlılık temelinde
tanımlayan bir milliyetçilik var mıdır? Başka bir deyişle ortak tarihi, kültürü
önemsemeyen, sadece bireylerin bugünkü inançlarına odaklanan bir milliyetçilikten
söz edilebilir mi? Bu soruları yanıtlamak güç değil. Tüm milliyetçilikler belirli ölçüde
kültüre dayanır. Örneğin vatandaşlığa bağlı milliyetçiliğin prototipi olarak gösterilen
Amerika Birleşik Devletleri’nde vatandaşlık sonradan, bireyin özgür iradesiyle yaptığı
bir seçimle değil, doğumla kazanılır ve Amerikan milletinin herhangi bir üyesi, liberal
demokrasiye inanmıyor diye vatandaşlıktan atılmaz. Amerikan vatandaşlığına
başvuran göçmenlerin anayasaya yemin etmesi yeterli değildir; Amerikan tarihini
öğrenmeleri ve İngilizce konuşmaları da şarttır. Amerika ile Kanada hemen hemen
aynı siyasi idealleri, değerleri paylaşırlar, ama bu ideallere bağlı bir Amerikalı durup
dururken Kanadalı olduğunu düşünmeye başlamaz. Özetle Amerika’yı Amerika
yapan bir dizi siyasi ideal değil, ortak bir tarih algısı, ortak ‘kültürel’ değerlerdir. Bu
anlamda Amerikan kimliği ya da Kanada kimliği, Québec kimliğinden daha az kültürel
değildir (Kymlicka 1999; Yack 1999; Nielsen 1999).
Tanımlarla ilgili bu sorunların farkında olan bazı araştırmacılar, etnik ve vatandaşlığa
dayalı milliyetçilik kategorilerinin Weberci anlamda birer ‘ideal tip’ olduğunu, yani
gerçek hayatta birebir karşılıkları olmayan, ama farklı milliyetçilikleri anlamamıza
yardımcı olan modeller olduğunu ileri sürer. Örneğin milliyetçilik literatürünün önde
gelen kuramcılarından Anthony D. Smith (2001), gerçek hayatta karşılaştığımız
milliyetçiliklerin hem siyasi, hem kültürel unsurlar içerdiğini, bu anlamda etnik
ve vatandaşlığa bağlı milliyetçilik modellerinin bir karışımı olduğunu iddia eder.
Tamamıyla etnik ya da tamamıyla vatandaşlığa bağlı bir milliyetçilik olamayacağı
gibi, herhangi bir milliyetçiliğin bünyesinde yer alan siyasi ve kültürel unsurların
oranları da zaman içinde, çeşitli koşullara bağlı olarak değişebilir. Bu gözlemden
yola çıkan Smith, bu tür ayrımların tamamen terkedilmemesi gerektiğini, somut
milliyetçilikleri anlamamızı kolaylaştıracak soyut modeller olarak kullanılmalarında
bir sakınca olmadığını söyler. Bu noktada söz konusu ayrımın içerdiği ahlaki çelişkilere
gelebiliriz. Bu ayrımın kullanılmasında – Smith’in iddia ettiği gibi – gerçekten bir
sakınca yok mudur?
20