milliyetçilik

• Kendini doğallaştırarak. Milliyetçilik, kendini ‘mutlak değer’ olarak sunar;
böylelikle milli değerler belirli bir tarihselliği olan toplumsal değerler olarak
değil, bir ‘doğa kanunu’ olarak algılanır. Bu da milliyetçiliği etik bir değere, ahlaki
bir dile dönüştürür. Milliyetçilik, siyaseti sınırlayan ufuk olur.
• Hegemonya kurarak. Benzer söylemler gibi, milliyetçilik de iktidar ve hegemonya
peşinde koşar. Belirli değerler ve onları savunan aktörler arasında hiyerarşiler
yaratır. Kendi algılama biçimini alternatif yorumlara egemen kılar; bu yolla milleti
oluşturan bireyler arasındaki farklılıkları, görüş ayrılıklarını yok sayar.
• Kurumsallaşarak. Milliyetçilik, varlığını bir dizi kurumun yardımıyla sürdürür.
Bunların en önemlisi devlettir. Ancak devletsiz milletlerin varlığından da
anlaşılabileceği gibi, devlet olmadan da farklı araçlarla, en çok da ‘toplumsallaşma’
süreçleriyle, kendini yaşatır. Bu nedenle milliyetçilik, kurgulanmış da olsa, kök
salmış, zaman içerisinde bir ‘gerçeklik’ kazanmıştır.
Elbette yukarıda sayılan özelliklere sahip tek söylemin, algılama biçiminin
milliyetçilik olduğu söylenemez. Pek çok ideolojik yaklaşım (hatta din) dünyayı ikili
kategoriler şeklinde algılar; kendisiyle aynı inancı paylaşanları farklı düşünenlerden
üstün görür; kendini mutlak değer olarak sunmaya çalışır; iktidar mücadelelerine
girer. Öte yandan milliyetçiliği benzer söylemlerden ayıran yönler de vardır. Örneğin,
dinin aksine, milliyetçilik bu dünyaya aittir, yani ‘seküler’dir. Kendini doğallaştırma
ve hegemonyasını kurma konusunda diğer ideojilerden, örneğin komünizmden,
liberalizmden, çok daha ileridedir. Uluslararası sistem iki yüz seneyi aşkın bir süredir
ulus-devlet temelinde kuruludur. Milliyetçilik, kendini liberal demokrat olarak
tanımlayan ülkelerde bile büyük ölçüde bir tabu olmayı sürdürür. Milli değerler ya da
semboller ‘kutsal’dır; onlara karşı gelmek, saygısızlık etmek büyük bedeller ödemeyi
gerektirir. Bunların dışında milliyetçiliği benzer söylemlerden ayıran en önemli
özelliği zaman ve mekanla kurduğu ilişkidir.
Benedict Anderson (1991)’ın işaret ettiği gibi, milliyetçiliğin kendine özgü bir zaman
anlayışı vardır. Bu zaman anlayışı çizgiseldir; millet, tarih içinde geçmişten geleceğe
akar. Geçmiş önemlidir, çünkü bir milleti diğerleri karşısında meşru kılan onun tarihidir.
Öte yandan bu tarihin ‘gerçek’ olması gerekmez; milleti birleştireceğine inanılan her
olay, ‘milli’ tarihin parçası sayılır. ‘Milli bütünlüğü’ tehdit edebilecek olaylar ise ‘milli’
tarihten dışlanır (Renan 1990 [1882]; Lowenthal 1985). Farklı sesler, farklı yorumlar
bastırılır; alternatif geçmişler yok sayılır. Bu anlamda kolektif hafıza sürekli kontrol
altında tutulmaya çalışılır. Gelecek de geçmiş kadar önemlidir. ‘Kader birliği’, kederi
ve mutluluğu paylaşmak, el birliğiyle parlak bir geleceğe doğru yürümek, milliyetçi
söylemin en çok kullandığı sloganlardan biridir (Bauer 2000 [1924]).
Milliyetçiliğin mekanla kurduğu ilişki de bir o kadar özeldir. Geçmişi olmayan bir millet
olamayacağı gibi, ‘vatansız’ bir millet de olamaz (milliyetçilik-vatan ilişkisi üzerine
bkz. White 2000; Kaiser 2001; Yiftachel 2001). Bu vatan henüz elde edilememiş, deyim
15