tc sağlık bakanlığı sağlık hizmetlerinde

T.C. Sağlık Bakanlığı Sağlık Hizmetlerinde Okul Sağlığı Kitabı
2. OKUL SAĞLIĞINDA İZLEME
A. BÜYÜME VE GELİŞMENİN İZLENMESİ
Okul çağı, çocuğun hızlı fiziksel, bilişsel ve psikososyal gelişiminin olduğu önemli dönemlerden
biridir. Okul, çocuğun birçok açıdan gelişimini etkilemektedir. Sağlık izlemi beş yaşından ondokuz yaşa
kadar uzanan okul çağında da sağlıklı ve üretken kuşaklar yetişmesinin ön koşuludur. Okul çağı çocukların
sağlık izleminin en önemli göstergeleri belirli zaman aralıkları ile büyümenin izlenmesi ve sağlık durumunun
kontrol edilmesi ile sağlanabilir. Bu düzenli kontrollerde okul ve okul çevresiyle ilişkili riskler de dikkate
alınmalıdır.
Sağlık Bakanlığı ve Milli Eğitim Bakanlığı işbirliği ile okul çağı çocuklara yönelik izleme
formları oluşturularak periyodik izlemelerin yapılması gereklidir. Bu izlemelerin içinde fiziksel büyüme
ve gelişme, psikososyal gelişme ve sağlık sorunlarının erken tanısına ilişkin kriterlerin yer almasına özen
gösterilmelidir. Okul çağı olan 5-19 yasları arasındaki çocuk ve ergenlerin sağlığının izlenmesine ilişkin
belirleyici özellikler aşağıda sunulmuştur.
İzlem Sıklığı: Fiziksel büyüme ve gelişme yılda bir kez değerlendirilmelidir. Sistemik fizik
muayene ise 6., 8. ve 10. yaşlarda, sonrasında da 18 yaşa dek yılda bir yapılmalıdır. Sağlık sorunu olan
çocuklar daha sık izlenmelidir.
İzlem Süreci:
• Öykü
• Fizik muayene (antropometrik ölçümler, büyümenin ve cinsel gelişimin değerlendirilmesi,
sistemik muayene)
• Psikososyal gelişimin değerlendirilme (okul performansı)
• Tarama testleri (yaşına uygun)
• Bağışıklama
• Sağlık eğitimi (sağlığın geliştirilmesi, kazaların ve şiddetin önlenmesi, beslenme, diş sağlığı,
cinsel sağlık, ruh sağlığı, madde kullanımının önlenmesi, toplum, okul ilişkileri, aile içi
ilişkiler, vb.)
A.1 BÜYÜME
Hücre sayı ve büyüklüğünün artması ile vücut hacim ve kütlesindeki artış büyüme olarak, organların
biyolojik işlev farklılaşması ve olgunlaşması ise gelişme olarak tanımlanmaktadır. Büyüme; beslenme,
hormonlar, psikososyal, genetik etmenler ve kronik hastalıklardan etkilenir.
Çocuklar beş yaşından ergenliğe kadar olan dönemde yılda 5-6 cm olacak şekilde oldukça sabit bir
hızla büyürler. Her iki cinsiyette de boy büyüme hızı ergenlik öncesinde geçici bir yavaşlama gösterir ve
ergenlik belirtilerinin başlamasıyla (kızlarda ortalama 10 yaş, erkeklerde 12 yaş) yeniden hızlanır. Ergenliğe
kadar son boyun % 80’ ine ulaşılır. Vücut ağırlığı da bu yaş grubunda hızla artar. 5 yaşında 2 kg olan yıllık
ağırlık artışı, 10-12 yaşlarında yılda 3-5 kg’a çıkabilir.
Ergenlikte boyca büyüme hızlanır. Büyümenin en hızlı olduğu dönemdeki boy büyüme hızına
doruk büyüme hızı (DBH) denir.
Kızlarda DBH, meme gelişim evresi 1-3 arasında iken görülür ve bu hız 7-8 cm/yıl kadardır. Bundan
1-3 yıl sonra ilk adet kanamasının (menarş) başlaması ile büyüme hızı azalır. Menarş sonrası yıllarda kız
çocuklarında kazanılan toplam boy ortalama 6,5 cm’dir. (2–11 cm arası değişebilir). Kemik epifizlerinin
kapanması ile boy büyümesi ortalama 16 yaşında tamamlanır. Ergenlik boyunca kızların vücut ağırlığı
ortalama 16 kg, boy uzunluğu 15 cm (8-18 cm) artar .
Erkeklerde DBH kızlara göre ergenliğin daha geç bir döneminde, ergenliğin başlangıcından
yaklaşık 1,5–2 yıl sonra (genital gelişim evresi 3-4’de) görülür ve büyüme hızı kızlara göre daha fazladır
(8–9 cm/yıl). Boy büyümesinin tamamlanması 18 yaşta olur ve kızlara göre daha geçtir. Erkekler ergenlik
süresince ortalama 20 kg alırlar ve boyları ortalama 25 cm (18-33 cm) uzar.
Ergenlik sonunda her iki cinsiyet de boyunun % 99’unu tamamlamıştır.
T.C. Sağlık Bakanlığı Sağlık Hizmetlerinde Okul Sağlığı Kitabı
T.C. Sağlık Bakanlığı Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Başkanlığı, Hıfzıssıhha Mektebi Müdürlüğü
9