full text - Akademia Wychowania Fizycznego w Krakowie

Edward Mleczko
prowadził w latach 30. i 40. XX wieku. Jego prace łączyły ujęcie
behawioralne z danymi neurofizjologicznymi, neuromuskularnymi
i biomechanicznymi w badaniach chodu, a w mniejszym stopniu
– również innych ruchów. Niestety, inni uczeni zajmujący się badaniami
ruchów, zarówno w aspekcie behawioralnym, jak i sterowania
ruchami, w większości nie wiedzieli o pracach Bernsztejna aż do
późnych lat sześćdziesiątych, gdy pierwsze jego dzieła zostały
przetłumaczone na język angielski. Oba te obszary badano więc
łącznie w Rosji, natomiast w Stanach Zjednoczonych i w Anglii,
gdzie prowadzono większość badań nad ruchami, takiego nurtu
w nauce o ruchach w o ogóle nie było.
Tak było w Ameryce, a co działo się w Polsce
Pomijając subiektywny obraz polskiej rzeczywistości
w badaniach czynności ruchowych człowieka,
prezentowany tu i ówdzie przez W. Petryńskiego, należałoby
się z Nim zgodzić, że do lat sześćdziesiątych
ubiegłego wieku słabo znaliśmy w naszym kraju dzieła
A.N. Bernsztejna. Lepiej było w byłej NRD, gdzie powstały
silne ośrodki badań motoryczności ludzkiej. Tam
przetłumaczono niektóre książki radzieckiego naukowca
na język niemiecki. To one rzutowały i rzutują nadal
jeszcze na sposób rozumienia i podejścia badawczego
do czynności ruchowych człowieka.
Szkoda tylko, że W. Petryński nie zauważył próby
systemowego podejścia do badań motoryczności człowieka,
jakie zaprezentował osamotniony nieco w byłej
NRD H. Gundlach. Zainteresowany był nim w drugiej
połowie XX wieku biomechanik Kazimierz Fidelus.
Ślad tego można odnaleźć w pracy: Morecki A., Ekiel
J., Fidelus K.: „Cybernetyczne systemy ruchu kończyn
zwierząt i robotów”. PWN, Warszawa 1976 oraz
„Bionika ruchu. Podstawy zewnętrznego sterowania
biomechanizmów i kończyn ludzkich”. PWN, Warszawa
1971. Nie była to jedyna fascynacja polskiego biomechanika.
Dzięki wymienionemu badaczowi poznałem
już w latach sześćdziesiątych schemat koordynacyjnego
pierścienia ruchowego A.N. Bernsztejna. Nie jest
więc prawdą, że nic nie wiedziano w Polsce o słynnym
rosyjskim uczonym i o jego cybernetycznym wzorcu
sterowania ruchami. Kto chciał, mógł w oryginale poznać
wiele jego prac, ale z wyjątkiem „O ловкости
u её разивтии”. Tak, tego dzieła nie było jeszcze na
polskim rynku wydawniczym.
Przez długie lata w naszym kraju kształtował
poglądy naszych uczonych podręcznik K. Meinela
„Bewegugslehre” z lat pięćdziesiątych, przetłumaczony
przez na polski przez R. Przewędę w pracy pt.:
„Motoryczność ludzka. Zarys teorii czynności sportowych
i działań ruchowych z punktu widzenia pedagogicznego”.
Trudno dzisiaj, tak samo jak dawniej, zgodzić
się z zawartymi w nim starymi poglądami, które (niestety!)
dość często są jeszcze bezkrytycznie przywoływane
w niektórych opracowaniach. Nie należy tego
faktu komentować, jak i wypowiadać się też na temat
poglądów uczniów K. Meinela. Zaciera je nieubłagany
czas oraz postęp wiedzy.
Pragnę jednak zaznaczyć, że pomimo wartości
książki przetłumaczonej przez W. Petryńskiego, co
udowodniłem wcześniej, uważam, że może spełniać
ona tylko funkcję podręcznika uzupełniającego wiedzę
z przedmiotów nauczania, które realizuje się w ramach
takich kierunków kształcenia akademickiego, jak kinezjologia,
antropomotoryka czy antropokinetyka, teoria
wychowania i sportu, a nawet auksologia. Na pewno
cenne informacje zdobyć mogą studiujący psychologię,
antropologię i patofizjologię. Należałoby zatem powiązać
treści zawarte w rozprawie W. Petryńskiego z jakimś
podręcznikiem podstawowym do wyżej wymienionych
przedmiotów, wykładanych na polskich uczeniach.
Na pewno taki mariaż będzie potrzebny. Muszę jednak
stwierdzić, że w niektórych przypadkach przeprowadzone
tłumaczenie zwrotów i słów może utrudniać
odbiór tekstu i doprowadzić do sytuacji zrozumienia pojęć
niezgodnie z intencją autora. Nie jest tego dużo, ale
są sprawy dyskusyjne. Chciałbym podzielić się swoimi
obawami.
Otóż jak to wynika z poglądów samego A.N.
Bernsztejna, przytoczonych w materiałach przygotowanych
do druku: „określenie naukowe można uważać
za dobre wówczas, gdy pomaga ono wniknąć w treść
tego, co opisuje. Powinno wynikać z całej teorii naukowej
i pomagać w jej rozwoju. Takie określenie stanowi
prawdziwą wartość naukową, a udane stworzenie go
stanowi samo w sobie znaczący wkład w naukę”.
Sądzę, że takie zalecenie powinni brać pod uwagę
także tłumacze. Nie wiem, czy w świetle przytoczonych
rozważań prekursora psycholingwinistyki (za takiego
uważa W. Petryński uczonego radzieckiego), można
przypisać „łowkostii” to co dzisiaj rozumiemy pod pojęciem
„zręczność”, czy jak chcą inni „zwinność”. Według
mnie jedno i drugie określenie mocno ewoluowało
w czasie. Przypisywano im różne znaczenia, a zwłaszcza
„zwinności”, aż połączono je z koordynacją, by
na koniec nie używać ich w polskich i zagranicznych
podręcznikach do antropomotoryki. Według mnie, po
kilkakrotnym przeczytaniu tłumaczenia polskiego „O
ловкости u её разивтии”, bersztejnowska intepretacja
„łowkostii” bliższa jest polskiemu rozumieniu określenia
„zwinność” lub „koordynacja” niż „zręczność”.
Proszę wybaczyć mi mój subiektywny osąd, ale
prawdopodobnie ani jedno, ani drugie określenie nie
oddaje tego co było intencją N.A. Bernsztejna. Warto
– 104 –