full text - Akademia Wychowania Fizycznego w Krakowie

Wacław Petryński
Trudno się oprzeć wrażeniu, że w tym przypadku
uczony wyraźnie nie docenia tego poziomu budowy
ruchów (podkr. moje – W.P.). Źródłem błędu jest,
jak się wydaje, stwierdzenie: „będący głównym poziomem
porozumiewania się ludzi”. Zauważmy, że
już w latach trzydziestych XX wieku istniały bardziej
złożone teorie roli języka. Iwan Pietrowicz Pawłow
stworzył pojęcie pierwszego i drugiego układu sygnałów
[8, 9]. O powiązaniu myślenia i mowy pisał przyjaciel
Bernsztejna, wybitny psycholog radziecki Lew
Siemionowicz Wygotski [10]. Podziału wszelkiego
rodzaju kodów na jedno- i dwuklasowe dokonał Karl
Bühler [5]. Wyróżnił on też trzy podstawowe funkcje
języka: reprezentacyjną (tworzącą symbole opisujące
rzecz oznaczaną), ekspresywną (wyrażającą stan
nadawcy) i apelu (wywołującą reakcję odbiorcy) [11].
Jean Piaget w badaniach rozwoju dziecka stwierdził,
że w ciągu drugiego roku życia człowieka pojawia się
funkcja semiotyczna, która „korzysta (...) z dwóch rodzajów
narzędzi: symboli, które są «motywowane», to
znaczy są zróżnicowanymi «znaczącymi», wykazują
jednak pewne podobieństwo do tego, co jest przez nie
«oznaczane», oraz ze znaków, które są arbitralne lub
konwencjonalne” [12, s. 58]. Natomiast pod koniec lat
pięćdziesiątych XX wieku psycholingwista amerykański
Noam Chomsky stworzył pojęcie gramatyki transformatywno-generatywnej,
czyli narzędzia umysłowego
wykorzystującego język do przekształcania abstrakcyjnych
odwzorowań rzeczywistości 3 [4, 5]. Język nie jest
więc, jak to stwierdził Bernsztejn, jedynie narzędziem
porozumiewania się, lecz pełni przynajmniej dwie podstawowe
funkcje:
• komunikacyjną,
• reprezentacyjną.
Pewną związaną z tym niekonsekwencję można
znaleźć w samej książce Bernsztejna. Znajduje się
w niej następujący fragment [7, s. 178]:
Zauważmy, że tak zwane ośrodki mowy w korze półkul mózgowych,
czyli te obszary kory, których uszkodzenie nie powoduje
utraty mowy, stanowią część tych wielkich rejonów kory mózgowej,
które tworzą nerwowo-ruchowy układ opisywanego właśnie poziomu
D (ośrodek Broki – W.P.).
Jeżeli poziomowi D można przypisać ośrodek
Broki, to z jakim poziomem należałoby powiązać inny
twór w mózgu związany z mową, odpowiedzialny za jej
3
Gwoli ścisłości trzeba jednak podkreślić, że choć teorię gramatyki
transformatywno-generatywnej można powiązać z teoriami powstałymi wcześniej,
które Bernsztejn mógł znać, ale sama teoria Chomsky’ego powstała juz
po napisaniu przez Rosjanina dzieła „O zwinności i jej rozwoju”.
rozumienie ośrodek Wernickego Ponadto rodzi się pytanie,
czy inne rejony kory mózgowej (poza korą przedruchową)
nie uczestniczą w budowaniu ruchów
Ogólny rozwój kory mózgowej ssaków polegał
w znacznej mierze na rozbudowie kory kojarzeniowej.
U człowieka stanowi ona ok. 80% całej kory [13, s. 85].
Jej rolę wiąże się z wyższymi czynnościami umysłowymi
i tzw. uczuciowością wyższą [14, s. 340; 13, s.
92]. Stanowi ona zatem swoisty zwornik czyniący z całego
ośrodkowego układu nerwowego jeden sprawnie
działający system przetwarzania informacji. Byłoby
więc dziwne, gdyby najwyższa część owego systemu
(ta, która jest siedliskiem poziomu E) była wyłączana
z ogólnej pracy mózgu związanej z budową ruchów.
Za najwyższy przejaw zwinności Bernsztejn uważa
zaradność (pomysłowość) ruchową. Prześledźmy
odpowiednie procesy leżące u jej podstaw. Najpierw
człowiek postrzega fizyczne bodźce płynące ze środowiska
i po odpowiednim przekodowaniu odwzorowuje
rzeczywistość w postaci abstrakcyjnych symboli – słów.
Następnie dokonuje przekształceń tego utworzonego
ze słów abstrakcyjnego modelu, by znaleźć rozwiązanie
zadania ruchowego. W ten sposób buduje pewien
plan działań, który następnie musi zostać przekodowany
ze sfery abstrakcji (odwzorowań słownych) na
poziom wykonawczy, czyli czuciowo-ruchowy. Dopiero
wtedy człowiek może oddziaływać na środowisko, dokonując
w nim pożądanych zmian za pomocą ruchu.
Jak wynika z opisanej przez Piageta funkcji semiotycznej,
abstrakcyjne słowo może pełnić funkcję
ściśle określonego znaku lub ogólnego symbolu.
Przekształcanie informacji z wykorzystaniem jako nośników
informacji jednoznacznych słów-znaków można
umieścić na Bernsztejnowskim poziomie D budowy ruchów,
tworzącym konkretne programy ruchowe i „zarządzającym”
odtwórczym sterowaniem ruchami.
Natomiast wykorzystanie słów-symboli odbywa się na
poziomie E, gdzie powstają uogólnione programy ruchowe
leżące u podstaw twórczego sterowania ruchami.
Układ poziomów budowy ruchów wg Bernsztejna
z uwzględnieniem proponowanych poprawek został
przedstawiony w tabeli 1.
Analizując tabelę 1 należy zauważyć, że w miarę
przechodzenia do kolumn o coraz wyższych numerach
maleje „ładunek neurofizjologii”, rośnie zaś „ładunek
antropomotoryki”. Nie ulega wątpliwości, że korzenie
antropomotoryki tkwią przede wszystkim w neurofizjologii,
jednakże z czasem antropomotoryka w znacznym
stopniu uniezależniła się od swojej „dziedziny macierzystej”
i wypracowała swój własny warsztat naukowy.
– 94 –