full text - Akademia Wychowania Fizycznego w Krakowie

Genetyczne i środowiskowe uwarunkowania wybranych zdolności koordynacyjnych – wyniki przekrojowych...
czalność stwierdzono dla równowagi (gdzie h 2 zawiera
się w przedziale 0,12–0,36) oraz czasu reakcji (gdzie
h 2 zawiera się w przedziale 0,16 do 0,30). Analizując
układ wskaźników odziedziczalności z uwzględnieniem
płci możemy stwierdzić, iż konsekwentnie wyższe wartości
wskaźników zaobserwowano jedynie u dziewcząt
dla równowagi, natomiast u chłopców dla czasu reakcji.
W pozostałych przypadkach nie obserwuje się
ogólnej tendencji. Godna uwagi jest również analiza
układu wielkości h 2 w zależności od wieku badanych
i płci. I tak wzrost z wiekiem wartości wskaźników zarówno
u dziewcząt, jak i u chłopców stwierdzono dla
czasu reakcji oraz orientacji przestrzennej, natomiast
odwrotną tendencję zauważono dla szybkości ruchów
i równowagi.
Dyskusja
Wyniki przeprowadzonych badań populacji wiejskiej
okolic Kielc pozwoliły na określenie wzajemnych relacji
między uwarunkowaniami genetycznymi i środowiskowymi
wybranych koordynacyjnych zdolności motorycznych
na tle podstawowych parametrów somatycznych.
Jak podkreśla wielu badaczy [18, 14, 19, 20], wskaźniki
odziedziczalności cech funkcjonalnych należy traktować
w kategoriach względnych „silniej – słabiej” i odnosić
je do parametrów somatycznych o znanej sile kontroli
genetycznej. Tak też uczyniono w niniejszym opracowaniu.
Dodatkowo zebrany materiał rodzinny pozwolił
na uchwycenie ogólnych tendencji związku cech somatycznych
i funkcjonalnych z rodzicami w wyróżnionych
typach pokrewieństw. Dysponując materiałem pełnych
rodzin, skorygowano wewnątrzrodzinne współczynniki
korelacji jeszcze o wpływ kojarzenia asortatywnego.
Nieuwzględnianie w wielu opracowaniach takiej poprawki
powoduje zawyżanie współczynników korelacji:
rodzice – dzieci, a w konsekwencji – wielkości wskaźników
odziedziczalności [4, 21, 14, 19, 20], co stwarza
ograniczenia w porównaniach międzypopulacyjnych
wskaźników h 2 .
Badania nad wielkością kojarzenia asortatywnego
mają również w Polsce bogate tradycje, zostały bowiem
zapoczątkowane w latach dwudziestych ubiegłego
wieku, o czym informuje w swym opracowaniu
Wolański [22]. Wyniki badań własnych wskazują, iż
dla analizowanych cech – zarówno funkcjonalnych, jak
i somatycznych – kojarzenie asortatywne wystąpiło
w niewielkim stopniu. Było ono zdecydowanie niższe
niż w pracach z lat siedemdziesiątych ubiegłego wieku
o polskich populacjach wiejskich [22, 23].
Należy jednak podkreślić, iż trzypokoleniowe badania
(dzieci, rodziców i dziadków) z 1973 roku charakteryzowały
się stosunkowo małą liczebnością par spostrzeżeń
– szczególnie w grupie „dziadków” – dla cech
funkcjonalnych (liczebności par od 4 do maksimum 9).
Dodatkowo współczynniki korelacji w grupie rodziców
dzieci zostały obliczone tylko dla całości materiału,
a więc zostały zawyżone o tzw. „efekt współzamieszkania”
[24, 2, 17]. Takie prawidłowości potwierdzają
badania własne, w których również zaobserwowano
zdecydowanie wyższe wielkości korelacji między rodzicami
w grupie z dłuższym stażem małżeńskim.
Wyniki badań własnych są natomiast bardzo zbliżone
do danych z wielu polskich i zagranicznych doniesień
[21, 14, 25, 19, 20]. Tak więc zaobserwowane w badaniach
własnych stosunkowo niskie wielkości kojarzenia
asortatywnego analizowanych cech w grupie rodziców
o niewielkim stażu małżeńskim pozwalają na stwierdzenie,
iż podane wielkości współczynników korelacji
są faktycznie miarą kojarzenia wybiórczego między rodzicami.
Stąd celowe było wprowadzenie poprawki do
wewnątrzrodzinnych współczynników korelacji.
Jako miernik podobieństwa między rodzicami
a dziećmi przyjęto właśnie skorygowane współczynniki
korelacji w wyróżnionych typach pokrewieństw.
Podobnie jak w najbliższych terytorialnie oraz czasowo
badaniach [21, 14, 19, 20] również w badanej populacji
w analizowanych typach pokrewieństw rodzinnych wystąpiło
znaczne zróżnicowanie wartości współczynników
korelacji w zależności od rodzaju analizowanej cechy,
płci rodziców i dzieci oraz grupy wiekowej dzieci.
Podkreślić należy, iż otrzymane współczynniki korelacji
badanych cech nie przekraczają wielkości teoretycznych,
jak również są zgodnie z założeniami dziedziczenia
poligenicznego – silniejsze związki obserwuje
się pomiędzy wielkością średniorodzicielską a dziećmi
niż pomiędzy rodzicami a dziećmi osobno. Takie prawidłowości
obserwowano również w przytaczanych
powyżej pracach. W badaniach własnych, podobnie
jak w pracach [18, 19, 20], nie stwierdzono obniżania
się wielkości współczynników korelacji w okresie skoku
pokwitaniowego. Zjawisko to interpretowano czasami
jako tzw. efekt włączania się w tok rozwoju dodatkowego
zespołu genów, nazwanych „pokwitaniowymi genami
wzrastania” [10]. O takiej tendencji w odniesieniu do
cech charakteryzujących koordynacyjne zdolności motoryczne
informował również w swojej pracy E. Mleczko
[14]. W badanym materiale dla większości parametrów
somatycznych obserwuje się nieco silniejsze związki
matki z dzieckiem niż ojca z dzieckiem. Takie relacje
– 51 –