Przegląd Epidemiologiczny - Państwowy Zakład Higieny

Nr 1Zjawisko efflux w mechanizmie oporności bakterii 41winę i bromek etydyny jest wynikiem współdziałaniapojedynczych transporterów EmrE i MdfA oraz systemupomp AcrAB-TolC. Białka membranowe transportująbarwniki z cytoplazmy do przestrzeni peryplazmatycznej,gdzie są wychwytywane przez system AcrAB--TolC i transportowane przez błonę zewnętrzną nazewnątrz komórki (12). Współdziałanie mechanizmówograniczonej dyfuzji i zjawiska efflux jak równieżsynchronizacja działania pojedynczych transporterówi systemów pomp błonowych ma szczególne znaczeniew powstawaniu zjawiska wielolekooporności (MDRmultidrugresistance). Szeroka specyficzność substratowatransporterów i systemów pomp błonowych bakteriiGram-ujemnych w odniesieniu do substancji czynnychśrodków dezynfekcyjnych może przyczyniać się dowystępowania oporności na te substancje (11).Uważa się, że zjawisko oporności wynikającetylko z ograniczonej dyfuzji ma niewielkie znaczeniekliniczne i epidemiologiczne. Natomiast w połączeniuz innymi mechanizmami oporności, m.in. takimijak aktywność pomp błonowych może znaczącoprzyczyniać się do podwyższenia oporności bakteriiwobec substancji antybakteryjnych (1). W przypadkupomp błonowych zjawisko efflux przyczynia się doznacznego zwiększenia oporności u bakterii tylkowówczas, gdy jest spowodowane zwiększoną aktywnościąpomp (1, 8). Zjawisko nadekspresji pompmoże być wywołane przez mutacje w genach białekregulatorowych (mutacje punktowe, delecje, inwersje,insercje itp.), co prowadzi do zwiększonej aktywnościpomp i tym samym do zwiększonej oporności bakteriina antybiotyki i środki dezynfekcyjne (4). Współdziałaniemechanizmów oporności zaobserwowanou Enterobacter spp. Oporność na ceftriakson i cefotaksymbyła wywołana nadekspresją genu ampC zlokalizowanegow chromosomie, odpowiadającego zaprodukcję β-laktamaz. Występowanie oporności nacefepim zależało od nadekspresji genu ampC, ograniczenialiczby kanałów porynowych (Omp 39-40)i mechanizmu efflux (13, 14). Podobnie w przypadkuizolatów klinicznych P. aeruginosa opornychna karbapenemy dochodziło do współdziałaniamechanizmów oporności: nadprodukcji β-laktamaz,ograniczenia liczby kanałów porynowych OprDi aktywacji sytemu MexAB-OprM (14). Zjawiskowspółdziałania mechanizmów oporności zaobserwowanou szczepu E. coli w przypadku triklosanuszeroko stosowanego jako środek antyseptyczny.Oporność była wywołana zmianamiw przepuszczalności błony komórkowej i zjawiskiemefflux (15). Obserwowano także zmiany w ekspresjibiałka błony zewnętrznej (OprR) P. aeruginosaw odpowiedzi na obecność czwartorzędowych soli amoniowych.(9). Zjawisko współdziałania mechanizmówoporności może mieć znaczenie w przypadku substancjiczynnych środków dezynfekcyjnych zwłaszcza, żeuważa się, że mechanizm działania substancji czynnychśrodków dezynfekcyjnych nie jest specyficzny i polegana jednoczesnym oddziaływaniu substancji czynnychz wieloma miejscami docelowymi w komórce bakteryjnej(15).ŚRODKI DEZYNFEKCYJNE A MECHANIZMEFFLUX, SPOSÓB NABYWANIAOPORNOŚCI BAKTERIIŚrodki dezynfekcyjne i antyseptyczne są szerokowykorzystywane w różnych obszarach: medycznym,weterynaryjnym oraz spożywczym, przemysłowym,domowym i instytucjonalnym. Znalazły one zastosowaniewe wszystkich obszarach publicznych, gdziedo dezynfekcji nie ma wskazań medycznych orazdo produktów używanych w przemyśle biotechnologicznym,farmaceutycznym i kosmetycznym. Środkidezynfekcyjne i antyseptyczne stosuje się w produkcjii konserwacji żywności oraz produkcji zwierzęcej (16).O ich skuteczności biobójczej decyduje obecność i rodzajsubstancji czynnych oraz ich stężenie. Dopuszczeniesubstancji czynnych do zastosowania w produkcjiśrodków biobójczych reguluje Dyrektywa 98/8/EC(17). Jednak w odróżnieniu od antybiotyków zużycieśrodków dezynfekcyjnych nie jest regularnie monitorowanei ilości zużywanych substancji czynnych środkówbiobójczych w poszczególnych obszarach pozostająnieznane. W związku ze wzrastającym wykorzystaniemśrodków dezynfekcyjnych zużycie substancji czynnychwykazuje tendencje wzrostowe (16). Taki stan rzeczyoraz stosowanie środków dezynfekcyjnych w niskichstężeniach lub środków o niskiej aktywności bakteriobójczejmoże sprzyjać występowaniu oporności bakteriiw odpowiedzi na obecność substancji czynnychw środowisku. Występowanie mechanizmów opornościbakterii stwierdzono w przypadku takich substancjiczynnych jak: czwartorzędowe sole amoniowe m.in.chlorek benzalkoniowy; biguanidyny m.in. chlorheksydynaoraz diamidyny, triklosan i inne związki fenolowe(18). W obszarze medycznym substancje te są stosowanegłównie do dezynfekcji powierzchni i narzędzi orazw antyseptyce i do dezynfekcji rąk. W niskich stężeniachznalazły również zastosowanie jako substancjekonserwujące o działaniu antybakteryjnym w przemyślekosmetycznym i farmaceutycznym (16).Oporność bakterii na ww. substancje czynne środkówdezynfekcyjnych była wywołana przez zjawiskoich aktywnego usuwania z komórki (efflux). Zostałopisany cały szereg pomp, dla których substratamibyły substancje czynne środków dezynfekcyjnych i/lub antybiotyki (2, 18).