114kwa vile mimi ni mama, watoto pia lazima niwawakilishe kwa vile ambavyo dakika ni tano tu peke yake na niko namemorandum, kwa upande wa akina mama tumeizungumzia bill of rights, women’s participation of the legislature and localauthority na pia tumeizungumzia mambo ya governance na decision making, tumeizungumzia pia mambo ya state.Tumezungumzia family protection and children’s rights, property and land’s rights, elections, local governance, substation,citizenship na public finances, huo ni upande wa akina mama.Kwa upande wa children’s rights tuko na principles maalum ambazo ni constitutional principles ambazo tumezungumzia kuhusudefination of a child yaani mtoto awe ni mtu aina gani ambapo tunasema kuwa ni kutoka pale umri anazaliwa mpaka akiwamiaka kumi na minane huyo tunamhesabu ni mtoto. Na pia nationality and citizenship ama citizen rights za mtoto, rights and lifeand basic rights, rights to education, protection from abuse and exploitive measures, based interest principles, specialconstitutional offices for protection of children, access to justice by children and governance lakini mimi mwenyewe ndio ninamaneno kidogo ambayo ningependa kuyaongea. Hizo zote niko na memorandum zake. Kwa upande wa elimu nasema watotowote wapate elimu sawa mpaka chuo kikuu. Elimu ya lazima na ya bure bila kubagua msichana mvulana na mlemavu. Msichanaaendelee na masomo yake hata kwa bahati mbaya iwapo amepata mtoto msichana aendelee na kusoma.Mtoto ana haki ya kusafiri na mama yake hasa wale wanaozaliwa nje ya nchi na mama mkenya wawe na haki ya kuingia kenyabila masharti. Mume anayempatia mume mtoto msichana na akatae kumhudumia mtoto huyo alazimishwe kumhudumia mtotohuyo au aadhibiwe. Hapa tunasema ni ile affiliation Act iwe itarudishwa. Wazazi wanaowaoza watoto wao wa kike na pia wakiume walio na umri chini ya miaka kumi na minane waadhibiwe vikali, serikali iangalie.Watoto wote wana haki ya kurithi, mtoto wa kike, wa kiume na hata wale waliozaliwa nje ya ndoa pia wana haki kuridhi kwahivyo wasiwachwe. Na kwenye mitihani ya kitaifa, kuwe na index number peke yake kwa sasa kuna index number na jina.Hapo utakuta kila ukiangalia majina ambayo ni ya upande wa pwani, siku zote ni kama bei iko nyuma wanaonekana kwamba siwerevu. Hawa watu wa Pwanikusema kweli ni werevu lakini hayo mambo ya index number halafu hapo hapo pana Salim amaFatuma, kusema kweli tunanyanyaswa kwa upande wa ku-mark mitihani.Kwa hivyo ikiwezekana iwe ni index peke yake kama pale mwanzo. Kupunguza umaskini serikali iwe na mpango wa kuwapakiwango maalum cha pesa yaani allowance kwa wasio kazi ili wasikose chakula haya ndio ambayo yanaleta matatizo yamachokora ama watoto wa barabarani ama na ujambazi pia maanake kuna ukosefu wa kazi sana. kila mtoto anayezaliwa awena allowance ya kumwezesha kuishi na kukua vyema. Yaani ni serikali hiyo ifanye hivyo. Uajiri wa kazi wafikiriwe walewaliomo katika wilaya, mkoa wa kwanza kama KPA, mahoteli na makampuni nyinginezo, kuanzia kazi zisizokuwa na ujuzi napia za ujuzi.Kuwe na haki sawa ya uajiri wa ngazi za juu katika wizara zote na hata Bungeni kwenye kamati za mawaziri na hata serikali zawilaya. Tabia za kuumiza- kuna watu wengi ambao wana tabia ya kunajisi watoto, wazee au walemavu. Hawa watu, serikali
115itilie mkazo hata katika hii Katiba yetu. Wapewe adhabu kali. Wazazi wanaoingilia watoto wao kimwili wapewe adhabu kamahiyo ya kunajisi, adhabu kali. Katiba mpya ikomeshe tabia ya kufanya mapenzi waume kwa waume yaani homosexuality, aumke kwa mke that is lesbianism au ndoa hizi za aibu. Watu hawa wakipatikana wafungwe maisha maana hawana maana humu.Kuna wanawake wengine wanaolipa mahari ili kuoa wasichana wadogo na wale wasichana wadogo kwa kuwa yeye nimwanamke amemuoa msichana mdogo, anawawacha watembee na yeyote ili wawazalie watoto. Haya huwa hasa inafanywa nawanawake ambayo hawakubahatika kupata mtoto badala ya kuenda kufanya adoption anachukua msichana mdogo halafuanamwachilia huru ili awazalie watoto.Hii ni tabia ya kinyama na adhabu kali sana ifanywe kwao. Mume yeyote asimpige na kumnyanyasa mkewe nyumbani nakumjeruhi mwili. Huyu mume amlipe gharama mkewe na pia achapwe viboko ikiwezekana ili ayasikie maumivu hata yeye yaleambayo mwanamke anayasikia kwa kupigwa. Yaani hii Katiba yetu iangalie sana, kuna wazazi ambao wanawatendea kinyamawaoto wao ama pengine mtoto wa kambo. Mtoto amechelewa lakini yeye anamwadhibu vibaya ama pengine kumpeleka shulehampeleki ama hampatii zile basic needs za sawa.Umilikaji wa ardhi- hatutaki raia wa kenya awe squatter wa mtu mweupe au mtu yeyote ambaye hatoki ama haishi sehemuinayoishi wanaoitwa masquatter. Hakuna squatter anayeishi kwenye shamba iliyoishi babu ama wazazi wake pia. Ugawaji waardhi, wahusishwe wenyewe wa pahali hapo panapogawanywa hiyo shamba na ikiwezekana wenyewe wapate ardhi ile sehemuyao. Hatutaki kunyanyaswa na ardhi yetu na watu kutoka wilaya nyingine na mikoa mingine. Na vyeti vyote vya kumilikimashamba yaani title deeds zitolewe wilayani sio Nairobi. Utakuta kuwa kuna mashamba mengine yale ya kawaida ambayoyalitumwa kawaida, title deed zinaletwa hapa. halafu kuna yale mashamba ambayo yanapimwa kwenye meza title deed zakezinapatwa Nairobi. Yaonyesha kuwa hapo kuna unyanyasaji ama kuna uporaji mali ya wenyewe.Magonjwa ya kuambukiza yasio tiba kama ukimwi. Sheria iwekwe na kuzingatiwa katika Katiba mpya kwamba yeyoteanayepatikana na hatia ya kumwambukiza mwenzake ugonjwa kwa kudhamiria iwe kwa kumnajisi ama kwa kukusudiaahukumiwe na apate adhabu kali sana ama hata ahukumiwe kifungu cha maisha hata kifo. Ukahaba au umalaya, upigwemarufuku katika Katiba hii mpya ya kenya. Utakuta hivi sasa tunawapatia majina yaani tunatoa majina kama Malaya, tunawaitacommercial sex workers ili watu waendelee ku-practice umalaya, hiyo hatutaki. Katika Katiba hii yetu mpya hiyo ikomeshwekabisa na anayepatikana akiuza mwili wake ama kufanya biashara ya kuajiri wasichana wadogo wampatie pesa kwa kufanyaumalaya ahukumiwe kifo.Tunataka iwe ni sheria, wakenya kuvaa mavazi ya heshima. Vazi linaloonyesha matusi na kuleta hamu ya ubakathi lipigwemarufuku katika Katiba yetu na tunasema kuwa kiswahili iwe ni lugha ya taifa na kiingereza iwe ni lugha ya ofisi. TunapendaKatiba mpya iandikwe kwa lugha ya kiingereza na kiswahili. Pia lugha hizi mbili ziwe rahisi na kueleweka. Hapo nyuma Katibailikuwa ni kama ambaye inasambazwa kiuchoyo ndio maana hivi sasa civic providers wamepata shida kabisa kuelimisha mamboya katiba.
- Page 45:
VERBATIM REPORT OF45
- Page 50 and 51:
50ONMAY 3, 2002.CONSTITUENCY PUBLIC
- Page 52 and 53:
52watu wenyewe walio na jimbo mapat
- Page 54 and 55:
54kinyume cha yule aliyemchagua. Un
- Page 56 and 57:
56machache asante sana.Com. Swazuri
- Page 58 and 59:
58Com. Swazuri: Andika jina lako pa
- Page 60 and 61:
60kuna uwezekano kuwa mwananchi yul
- Page 62 and 63:
62ardhi kwani hakuna mtu yeyote amb
- Page 64 and 65: 64kuu zetu watu wetu waende nyumban
- Page 66 and 67: 66imekuwa na shida zile tuko nazo k
- Page 68 and 69: 68Kwanza langu mimi nitazungumzia k
- Page 70 and 71: 70chama ambacho hakijasajiliwa keny
- Page 72 and 73: 72yawafikie wenyewe.Bahari- bwana S
- Page 74 and 75: 74Serikali iwe na makao ya wazee ma
- Page 76 and 77: 76Mrs. Juma: Bwana kamishina, Bi. K
- Page 78 and 79: 78Mr. Salim: Bwana kamishina, akina
- Page 80 and 81: 8090 and 120 kwa sababu nasema hivi
- Page 82 and 83: 82Heri, mkenya kutoka mkoa wa Pwani
- Page 84 and 85: 84Mr. Daima: Itapata the same testi
- Page 86 and 87: 86Kama ilivyo desturi ya serikali y
- Page 88 and 89: 88me understand this. ‘Mr. Ali: A
- Page 90 and 91: 90Serikali- tumesema twataka serika
- Page 92 and 93: 92uhuru.Com. Baraza: Na kama ni ser
- Page 94 and 95: 94I say, the constitution of kenya
- Page 96 and 97: 96Sisi vina, sauti ya umma tunacho
- Page 98 and 99: 98Com. Swazuri: Asante sana, nenda
- Page 100 and 101: 100elimu ya kutosha. Kwa hivyo ni l
- Page 102 and 103: 102na anakosa kunufaika na ile ardh
- Page 104 and 105: 104village anamshinda mBunge, chair
- Page 106 and 107: 106Katika hizi uongozi iwe vile vil
- Page 108 and 109: 108Mrs. Mwanakombo: Hata kama anaju
- Page 110 and 111: 110Mr. Mwakungu: Hatuwezi kuuza kwa
- Page 112 and 113: 112issue kama ya national identity
- Page 116 and 117: 116Tunataka katika Katiba hii mpya,
- Page 118 and 119: 118industry yoyote. Kwa hivyo all f
- Page 120 and 121: 120ambazo zilikuwa bado ni trust, w
- Page 122 and 123: 122mambo yote yawe sawa.Com. Swazur
- Page 124 and 125: 124Ikiwa wa hamu moja ni kama miaka
- Page 126 and 127: 126Makamishina hili jambo liwekwe k
- Page 128 and 129: 128wakati mmoja kwa sababu itakuwa
- Page 130: 130mtu. Lakini waislamu yetu ni Iju