De blik van een buitenstaander

ze haar zorg over alternatieve trajecten en het eindniveau van sommige opleidingen
(Onderwijsinspectie, 2011b, 2011c). Op dezelfde datum publiceert ook het nvao een
onderzoek dat deel uitmaakt van het landelijke onderzoek van de onderwijsinspectie
naar (het bestaan van) onterechte alternatieve afstudeertrajecten bij hogescholen en
de wijze waarop instellingen voldoen aan de regelgeving en praktijk rond examenregelingen
en –commissies (nvao, 2011).
Tijdens die periode van Kamerdebatten, moties en ronde tafeldebatten volgde op 20 mei
2011 een beleidsbrief van Staatssecretaris Zijlstra. In die brief valt onder meer te lezen:
“Voor de toekomst van het hoger onderwijs is het cruciaal dat de gaten in het systeem
gedicht worden. En die zijn er. De interne kwaliteitszorg van de desbetreffende instellingen
schoot tekort en de externe borgingsmechanismen werden pas actief nadat er
media-aandacht ontstond en er op basis daarvan signalen bij de Inspectie van het
Onderwijs binnenkwamen. Het systeem heeft dus niet gewerkt zoals het zou moeten
werken. Er zit nu teveel vrijblijvendheid in het systeem van toezicht en kwaliteitszorg,
constateert ook de Inspectie van het Onderwijs. En dat is niet voor het eerst. De afgelopen
jaren heeft zij hier eerder zorgen over geuit en is er sprake geweest van kritische
signalen. Die vrijblijvendheid moet eruit. Onderwijsinstellingen hebben veel autonomie,
maar daarbij hoort het nemen van verantwoordelijkheid en het afleggen van verantwoording.
Daarom zijn nu krachtige stappen nodig om het vertrouwen in het functioneren
van het stelsel te herstellen. Dat vloeit ook voort uit de grondwettelijke zorg van
de overheid voor het toezicht op de kwaliteit van het onderwijs. Mijn aanpak is gericht
op het wegnemen van de gebleken tekortkomingen en het borgen van de kwaliteit op
stelselniveau” (Kamerstukken ii 2010/11, 31 288, nr. 167).
Het resulteerde in het wetsvoorstel Versterking kwaliteitswaarborgen hoger onderwijs
waarin onder meer werd voorgesteld het accreditatiestelsel aan te scherpen, risicogericht
toezicht in te voeren op de kwaliteit van het hoger onderwijs, de onafhankelijkheid
van de examencommissie te vergroten en de minister een aanwijzingsbevoegdheid
te geven in geval van wanbeheer. Een wetsvoorstel waar de Afdeling advisering
van de Raad van State heel kritisch over was. De afdeling constateerde dat het wetsvoorstel
was gebaseerd op onderzoeken waaruit niet kon worden afgeleid dat het hoger
onderwijs kampt met een structureel nalevings- of kwaliteitsprobleem. In de tweede
plaats gaven de onderzoeken geen aanleiding voor de gedachte dat het wettelijke
stelsel onvoldoende waarborgen bevatte en ten slotte was inmiddels een groot aantal
(wettelijke) maatregelen in werking getreden of vastgesteld, waardoor herhaling van
“Inholland” minder waarschijnlijk was. De afdeling concludeerde als volgt: “In verband
met het voorgaande acht de Afdeling de noodzaak en urgentie van vrijwel geen enkel
onderdeel van het voorstel overtuigend aangetoond” (Kamerstukken ii, 2011/12, 33 472,
nr. 4). Na beperkte aanpassing werd het voorstel op 6 november 2012 aan de Tweede
Kamer aangeboden.
Bijlage I biedt een uitgebreid feitenrelaas van de gebeurtenissen rondom Hogeschool
Inholland. Inholland was niet het eerste incident dat de sector in een kwaad daglicht
stelde. De bekostigingsfraude in het hbo had het vertrouwen van de politiek in autonomie
en kwaliteit in het hoger beroepsonderwijs tien jaar eerder ook al op de proef
gesteld. Inholland was niet de enige aanleiding voor de massieve reactie vanuit de
politiek, maar het was de druppel die de emmer deed overlopen.
16 De blik van een buitenstaander