De blik van een buitenstaander

3 Analyse
3.1 ontwikkeling en emancipatie van een sector
Een belangrijk deel van het ‘technisch’ hbo-onderwijs vindt zijn wortels in de negentiende
eeuw, parallel aan de technificering en professionalisering van landbouw,
zeevaart en nijverheid. Het ‘niet-technisch’ hbo-onderwijs is een fenomeen van de
twintigste eeuw. De opkomst van de verzorgingsstaat heeft als katalysator voor de
ontwikkeling van het hoger onderwijs gefungeerd. De christelijke emancipatiegedachte,
het socialistische verheffingsideaal en de liberale visie op onderwijs als motor van
de economie vonden elkaar in het hbo, dat zo kon uitgroeien tot de onomstreden
– in de term van In ’t Veld – “love-baby van de politiek”.
Het hbo is door de Mammoetwet van 1968 als afzonderlijke onderwijssector gepositioneerd.
Het duurde vervolgens nog tot 1984 voordat het hbo werd losgemaakt uit het
voortgezet onderwijs. De emancipatie van het hbo vond pas echt zijn voltooiing in de
nota Hoger Onderwijs, Autonomie en Kwaliteit (hoak) uit 1985 en in de formele erkenning
als hoger onderwijs in de Wet op het hbo (whbo), die een jaar later van kracht
werd. Dit bracht voor hbo-instellingen (sindsdien hogescholen genoemd) veel meer
handelingsvrijheid met zich mee. In één klap verdwenen overheidsvoorschriften op
het terrein van de inrichting van het onderwijs (zoals de verplichte lessentabellen) en
van de examinering, alsmede de strikte inkadering van bevoegdheden van docenten.
Het eigenmeesterschap van de instellingen nam aanzienlijk toe. De onderwijsinspecteur
verdween achter uit de klas en de nieuwe onderwijsinspectie wijdde zich aan
metakwaliteitszorg, terwijl de instellingen zelf de verantwoordelijkheid aanvaardden
voor het stelsel van kwaliteitszorg (In ’t Veld, 2011).
De ontwikkelingen brachten veel goeds. Steeds meer havisten vonden hun weg naar
het hbo en steeds meer mbo-ers stroomden in. Het aantal studenten steeg van 200.000
in 1985 naar ruim 423.000 nu. Er kwamen grote nieuwe gebouwen om deze studenten
te huisvesten. Ron Bormans, bestuursvoorzitter van de Hogeschool Rotterdam,
daarover: “Vijfentwintig jaar geleden hadden we vierhonderd schooltjes in aftandse
gebouwen. Nu hebben we prachtige, functionele gebouwen. De kachel snort, de medewerkers
lopen er tevreden rond, de studenten vinden het geweldig. Het is een succesverhaal.”
3.2 schaalvergroting en concurrentie
Tussen 1985 en 2012 vond in de sector een enorme schaalvergroting plaats. Het aantal
hogescholen daalde van ruim vierhonderd naar 39 instellingen. De overheid stimuleerde
deze schaalvergroting. Achterliggende gedachte daarbij was dat door bestuurlijke
fusies aanzienlijke onderwijskundige en financiële schaalvoordelen vielen te behalen.
Ondersteunende processen zouden veel professioneler en doelmatiger georganiseerd
kunnen worden en de financiële risico’s beter gespreid. Het management van
hogescholen richtte zijn aandacht meer en meer op de bedrijfsmatige processen. Met
Analyse
19