De blik van een buitenstaander

kan afnemen door pervertering. Dat gevaar is inherent aan iedere prestatieafspraak.
Het risico bestaat dat men gaat sturen op het behalen van de prestatie en niet op het
verbeteren van de kwaliteit, waarmee het oorspronkelijke doel van de afspraak uit het
oog verdwijnt. Ron Bormans gaf aan niet gelukkig te zijn met de afspraken: “In het
heetst van de strijd krijgen we het verwijt dat we te ver van de werkvloer af staan, dat
we te veel onderwerp zijn van perverse prikkels. En wat gaan we doen? We creëren
een mechanisme dat nog verder van de werkvloer af staat. De staat is weer de baas. En
waar gaat de bekostiging van afhankelijk worden? Het voornaamste element bij die
prestatieafspraken is rendement en studiesucces, waar nu net de grootste perverse
prikkels vanuit gaat”. Uiteindelijk moeten instellingen willen presteren omdat dit in
wezen hun bestaan rechtvaardigt. Wanneer die prestatie wordt geleverd, moet in de
evaluatie van de prestatieafspraken de vraag worden betrokken of de regels weer kunnen
worden uitgefaseerd.
Het uitfaseren van wetgeving leidt tot regeldrukreductie en dus tot minder lasten bij de
overheid en de sector. Maar het belangrijkste doel van het uitfaseren van wetgeving is
dat dit ruimte biedt aan de ontwikkeling van doelrealiserende, probleemoplossende
vermogens. Wetgeving moet zo zijn ingericht dat het positieve reflexiviteit genereert:
meer willen en kunnen, en daardoor steeds meer mogen. Regels kunnen niet ineens
worden weggenomen, maar steeds moet worden bezien waar de bereidheid en de capaciteit
aanwezig is, teneinde daar steeds meer bevoegdheden neer te leggen. Daar
waar de conclusie is dat bereidheid en capaciteit ontbreekt, moet een beweging in
gang worden gezet om die te laten ontstaan.
De volgende wetgevingstechnieken komen daarvoor in aanmerking:
• Een eerste mogelijkheid wordt geboden door middel van ‘zorgplichten’. Een zorgplichtbepaling
is een algemeen geformuleerde gedragsnorm die een bepaalde verantwoordelijkheid
van een actor markeert, maar niet dwingend voorschrijft hoe hij
precies moet handelen om de verantwoordelijkheid in te vullen. Bestaande regels
die zich voor zorgplichten lenen en voor uitfasering in aanmerking komen, kunnen
in zo’n plicht worden omgezet. Indien het belang ook dan blijkt te worden beschermd,
kan de zorgplicht verdwijnen. Zo voorkomen zorgplichten talloze nadere
regelgevingscomplexen op lager niveau. Een motief om een zorgplicht te gebruiken
moet dus ook zijn dat – op termijn – de sector zélf in staat zal zijn het belang te
dienen. Met andere woorden: de zorgplicht als overgangsinstrument en niet de
zorgplicht die, zoals we het kennen, leidt tot uitbestede regelgeving en tot nog
meer bureaucratie.
• Een tweede mogelijkheid is het werken met horizonbepalingen voor bestaande
regels. In de praktijk betekent dit dat de wet een termijn schetst waarbinnen een
bepaalde bepaling gaat vervallen en daar als voorwaarde aan koppelt dat de sector
het belang dat met de bepaling wordt beschermd zelf oppakt. Zo kan, geconditioneerd,
lerend vermogen worden ontwikkeld.
• Een derde techniek is geconditioneerde zelfregulering. Hierbij bepaalt de wet dat de
sector zelf bepaalde zaken regelt. In de mate dat de sector die verantwoordelijkheid
waarmaakt, zal de overheid zich terugtrekken en de conditionering laten vervallen.
Wet- en regelgeving die flexibel genoeg is om snel veranderende opvattingen te accommoderen,
heldere kaders biedt en de maatschappelijke dynamiek versterkt in
plaats van verdringt, draagt bij aan relaties waarin de problemen noch de oplossings-
Oplossingsrichtingen
45