De blik van een buitenstaander

ichtingen primair ‘des overheids’ zijn. Een relatiepatroon waarin, binnen eigen verantwoordelijkheden,
naar gedeelde doelen kan worden toegewerkt. Een systeem dat
uitdaagt om te verbeteren. Daar is het onderwijs uiteindelijk echt mee gediend.
Naast verticale regels kunnen ook meer horizontale instrumenten als convenanten
worden ingezet. Zo komt tot uitdrukking dat op basis van gelijkwaardigheid afspraken
kunnen worden gemaakt. Het Techniekpact dat in mei 2013 is ondertekend is hiervan
een goed voorbeeld. Naast de concrete acties zit de meerwaarde van het Techniekpact
in het feit dat alle betrokken partijen de overeenkomst steunen en ondertekend hebben.
Het onderwijsveld (vsnu, vo-Raad, po-Raad, mbo-Raad, Vereniging Hogescholen,
nrto), de vakbonden (fnv en cnv), werkgevers (vno-ncw, mkb Nederland, fme, de Koninklijke
Metaalunie, vertegenwoordigers van de topsectoren), studenten (iso, lsvb) en
de regio’s slaan de handen ineen om samen met de overheid (De Ministeries van ocw,
ez en szw) het tekort aan technisch geschoolde vakkrachten tegen te gaan. Ook de
prestatieafspraken en de strategische agenda hadden zich uitstekend voor deze vorm
geleend. Aldus was eigenheid van de sector en hun verbanden centraal gesteld en waren
de risico’s van pervertering verkleind.
Zoals hiervoor is betoogd, beschikt de overheid over het instrumentarium om kwaliteit,
autonomie en verantwoordelijkheid in het hbo tot haar recht te laten komen. Dat is
echter, zeker wanneer zij zich geconfronteerd ziet met medialogica en een activistisch
parlement, geen gemakkelijke opgave. Tegelijkertijd geldt dat noch in een low trustomgeving,
noch in een high trust-omgeving een situatie van no risk kan worden bereikt.
In die wetenschap is een situatie van high trust te prefereren. Het is voor politiek en
bestuur dan ook noodzakelijk om de reflex, om nieuwe maatregelen af te kondigen en
het toezicht nog verder aan te scherpen, te bedwingen. Een nieuw elan in de sector
behoeft geen versterking van bestuurdersmacht of nieuwe regelgeving maar vereist
weldoordacht bestuur van het hele bestel en van de afzonderlijke delen daarvan.
Wetswijzigingen die versterking beogen, leiden vaak juist tot verzwakking en niet zelden
tot schijnzekerheden: de opleiding media en entertainmentmanagement aan Hogeschool
Inholland wás immers een geaccrediteerde studierichting.
De overheid heeft er zelf een groot belang bij om terughoudendheid te betrachten. Met
extra regelgeving wekt de overheid de indruk probleemeigenaar te zijn. Een probleemeigenaar
wordt al snel verantwoordelijk geacht voor zijn eigen probleem en moet dat
ook oplossen. De wetgever kan echter de verantwoordelijkheid voor het onderwijsproces
niet overnemen. Politieke inmenging interfereert negatief met het primaire proces.
4.7 toezicht en accreditatie
Hogescholen en docenten zien extern verticaal toezicht vaak als bedreiging voor de
autonomie. De uitgeoefende controle beschouwen ze als verstikkend voor de ontwikkeling
van goede kwaliteit. Zo beschrijft een aantal docenten de accreditatie-instelling
nvao als “een moloch, die niet bezig is met de kwaliteit van onderwijs”. Over de onderwijsinspectie
voert een bestuurder aan: “de inspectie heeft geen feeling met de inhoud
en is alleen maar bezig met protocollen en regels. Zij straalt uit dat het hbo niet deugt
en ontwikkelt daarom allerlei onderzoeksystemen”.
46 De blik van een buitenstaander