Forn skriðuföll á Vestfjörðum

Patreksfjörður
– Patreksfjörður (alm.): …(breytingar á landslagi): ekki vita menn aðra
umbreyting á landslagi, frá landnámstíð, en skóganna aftöku, stórskriður, sem hafa
aftekið bæi og sandfok (Sýslu og sóknarlýsingar Bókmenntafélagsins –
Sauðlauksdals–, Breiðavíkur–, og Saurbæjarsókn, 1852).
– Patreksfjörður: (ath: sumar þessar jarðir gætu hafa verið á Rauðasandi eða í
„Víkum“) …Eyðijarðir eru frá fornöld margar, nfl. Konungstaðir, Básar, niðurfallnir
í svartadauða eður ca. 1348–1349, Kvennagrund, Hlíðarhvammur, Hólar í stórubólu
1707, Hesthús, Tóftarvellir, Kot, í harðindunum 1784–1785, og sum þessara býla af
skriðuföllum (Sýslu og sóknarlýsingar Bókmenntafélagsins – Sauðlauksdals–,
Breiðavíkur–, og Saurbæjarsókn, 1852).
– Sellátranes: …hjáleiga frá Hænuvík. …Sömu kostir og lestir eru hér sem á
heimajörðinni (Hænuvík), nema það hér er flæði og skriðuhættara, en ekki svo stór
voði af brattlendi. (Jarðabók Árna Magnússonar og Páls Vídalíns,
Rauðasandshreppur 1703).
– Hnjótur í Örlygshöfn: …Skriða spillti högum fyrir þrem árum (1700). (Jarðabók
Árna Magnússonar og Páls Vídalíns, Rauðasandshreppur 1703).
– Sauðlauksdalur: …Efri–Dalshús tók af með öllu í skriðufallinu 1821, og enn
hlóðst nokkuð ofan á þá skriðu 1852. Stæði bæjarhúsanna stóð þó eftir, en þau voru
staðsett rétt ofan við götuna fram dalinn, þar sem nú (1960) er hrútakofi og hesthús
staðarins. …Síðar, einhvern tíma á fyrsta hluta 19. aldar, féll skriða, aur og grjót,
niður yfir Dalshúsatúnið og tók af allt Efra–Dalhúsatúnið og fyllt Neðri–Traðirnar að
mestu. Síðar, um 1820–30, féll önnur skriða ofan yfir Móatúnið og skemmdi allt gróið
land niður að Tjarnarmýri, 1858 féll enn skriða þarna ofan, og var það land ekki grætt
upp, fyrr en komið var fram yfir aldamótin 1900. …Dagmálaskriða hinum megin við
vatnið, gegnt bænum. Skriða þessi féll yfir það land, er áður var þingstaður
Rauðasandshrepps. …Einu sinni á árum áður var þarna á eyrunum haldinn
þingstaður sveitarinnar, en frá því var horfið, eftir að Dagmálaskriðan féll og
sandfokið færði vatnið upp og fram eftir dalnum (ca. 1700). …Skriðurnar: Hlíðin
milli Nautalága og Imbubletts var oft nefnd þessu nafni, stundum líka Aurskriðurnar,
því þarna var oft hrun í leysingum á vorin. (Búi Þorvaldsson, Örnefnaskrá
Sauðlauksdals, handrit á Örnefnastofnun Íslands).
– Sauðlauksdalur: …Nýjaskriða: Þessi skriða féll í lok ágústmánaðar 1896 og var
um tíma illfær stórgripum, nema þar sem um hana voru ruddar brautir. Smám saman
ýmist sigu ójöfnurnar eða féllu niður í vatnið, svo hún var orðin bæði gróin og
greiðfær eftir 30 ár. …að magn skriðunnar, sem fór úti í Sauðlauksdalsvatn, hafi
verið yfir 2000 faðmar 3 auk þess, er síðar féll. …Askurinn, gamalt nafn á hjalla,
neðst í Girðingunni austan við vatnið, rétt upp undir urðarfótnum. Hjalli þessi var
mjög grasgefinn, en mikill hluti hans fór undir Nýjuskriðuna, þegar hún féll 1896.
…Nýjaskriðan féll í óhemju úrkomu haustið 1896 (Búi Þorvaldsson, Örnefnaskrá
Sauðlauksdals, handrit á Örnefnastofnun Íslands).
– Sker: …Túnið spillist af aurskriðu. (Jarðabók Árna Magnússonar og Páls
Vídalíns, Rauðasandshreppur 1703).
21