Forn skriðuföll á Vestfjörðum

voru í kirkjugarð, og ei varð harðatorf (mór) til eldiviðar í torfgröfum skorið það
sumar, sökum klaka (Eyrarannáll).
– Hjarðardalur: ...Í annálum segir, að rétt fyrir aldamótin 1700 hafi komið mjög
harður vetur, svo að ekki þiðnaði nema alin ofan af klakanum sumarið eftir, en þá um
haustið gerði miklar rigningar, svo að stórtjón varð af skriðuföllum á mörgum jörðum
í Önundarfirði og í Hjarðadal stóra og Hvammi í Dýrafirði. Rann þá mjög í tún og
engjar í Hjarðardal, að því er annálar herma. Beint upp af túninu ofanverðu er gil, sem
nær upp á fjallsbrún, nú kallað Glórugil. Ýmsir fræðimenn hafa talið að þetta gil muni
vera Jarðfallsgil það er Landnáma segir, að skipt hafi löndum. ...Annað gil er í
fjallinu upp af engjum Neðra–Hjarðardal og nær niður að á, og er það mjög djúpt.
Þessi gil hafa bæði hlaupið fram umrætt haust, samanber frásögn annálana.
Hjarðardalsgilið hefur borið aur niður yfir engjarnar beggja megin gilsins, einkum yfir
svokallaðan Skemmupart, þar sem jarðvegur var mjög grunnur ofan á aur og möl. Það
sannaðist, þegar þar var grafið til túnræktar fyrir 14 árum, að þessi möl undir
grasrótinni lá ofan á þykku moldarlagi. ...Þarna hefur auðsjáanlega verið aðalbýli
jarðarinnar og heitir skemma, hvernig sem á þeirri nafngift stendur, enda heita tóftir
þessar Skemmutóftir og túnpartinn í kring Skemmupartur enn í dag. Rétt hjá tóftum
þessum eru djúpar lautir, sem ná niður fyrir tún og langt upp í hrygginn niður af
gilinu. Þarna hefur vatnið úr gilinu runnið, er byggð var þarna, þó þar sé nú ekki dropi
vatns, og gilið renni nú spöl fyrir utan tún. Þegar túnið var sléttað sannaðist það, að
þarna hafði gilið einhvern tíma runnið, en að öllum líkindum stíflast í skriðuföllum
umrætt haust, hrygghausinn myndast og hrakið vatnið út fyrir tún. Svo hefur byggðin
þarna lagst af, vegna þess að of langt varð í vatnsbólið, og byggðin þá færst í kotin í
kring, sem stóðu í innri jaðri túnsins, þar sem lækur er nærri. (Jóhannes Davíðsson,
Um jarða og afbýli í Mýrarhrepps, Ágrip, Ársrit Sögufélags Ísfirðinga, 1968).
– Hjarðardalur: …Þórður Víkingsson nam land milli Þúfu á Hjallanesi og
Jarðfallsgils (Glórugils) í Dýrafirði, en bjó í Alviðru. …Jarðfallsgil, sem var innri
mörk landnáms Þórðar Víkingssonar, er beit upp af bænum Gili í Dýrafirði. Voru þar
áður beitarhús eða býli sem hét Glóra, og var gilið þá nefnt Glórugil, en hið
upprunalega nafn á gilinu týnt. Gamlar sagnir herma, að Gemla tröllkona hafi orsakað
jarðfall þetta, því henni hafi þótt byggðarmenn ódrengilega að sér vinna, en trúlega
eru þessar síðari tíma tilbúningur. …en Hjallanesnafnið er nú týnt. Hafa auðvita
orðið þarna miklar breytingar á landslagi síðan Landnáma var rituð. Bæði sjór brotið
landið og eytt nesinu, og grjót hrunið á það úr fjallinu fyrir ofan (Guðbr. Guðmundss.
bókav. Þingeyri, Gömul eyðibýli í Dýrafirði. Í Arngr. Fr. Bjarnason, Vestfirskar
sagnir III, 1946).
– Hjarðardalur fremri: …Enginu granda skriður og lækir að ofan, og Hjarðardalsá
með landbroti að neðan, allt til stórskaða. (Jarðabók Árna Magnússonar og Páls
Vídalíns, Mýraþingsókn 1710).
– Húnatún: …Fornt eyðiból í Fremra Hjarðardals landi. Eru hér ljós byggingarmerki
bæði tóftarústa og svo girðinga, og eru munnmæli að þetta hafi verið vi c jörð, og vi c
Hjarðardalur fremri, og hafi jarðirnar verið saman lagðar þegar þessi jörð lagðist í
eyði. Ekki má hér aftur byggja, því túnstæði er í skriðu og hrjóstur komið. (Jarðabók
Árna Magnússonar og Páls Vídalíns, Mýraþingsókn 1710).
44