Archeologisch onderzoek in de omgeving van het prehistorische

tatie tot gevolg hebben (tabel 4).
De ondergrond in de omgeving van de Rijckholtse
vuursteenmijn bestaat hoofdzakelijk uit löss.
Wanneer op de löss een vegetatiedek ontbreekt,
dan is de kans op erosie groot. Erosie treedt
vooral op gedurende periodes dat de ondergrond
braak ligt, bijvoorbeeld wanneer akkerland
in onbruik raakt, door ontbossing of overbegrazing.
De erosie van de löss wordt vooral
veroorzaakt door over het oppervlak afstromend
water. Het geërodeerde bodemmateriaal wordt
in lagergelegen dalen of terreindelen afgezet en
aangeduid met het begrip colluvium. De dikte
van het colluvium varieert in Zuid-Nederland
veelal van 0,3 tot 2 m, met een maximale dikte
van 3 m in de droge dalen.46
Mücher maakt een onderverdeling naar ouderdom
en onderscheidt een ‘oud’ en een ‘recent’
colluvium, afgezet op flauwe hellingen en in dalen.47
Het oud colluvium is van geogenetische
oorsprong en is vooral gevormd in de laatste fase
van het Weichselien door het ‘kruipen’ van de
ondergrond (soil creep). De achterliggende mechanismen
zijn bevriezing en ontdooiing en/of
bevochtiging/uitdroging van de ondergrond.
Daarnaast kan ook smeltwater in schaars begroeide
omgevingen löss eroderen, hoewel dit
soort colluvium volgens Mücher48 slechts beperkt
voorkomt. Het recente colluvium wordt
veroorzaakt door de mens, dit kan in tijd in twee
perioden worden onderverdeeld: vanaf het Laat-
Neolithicum tot en met de Romeinse tijd, waarbij
weinig erosie plaatsvindt tot de IJzertijd. Na de
Romeinse tijd kan het bos regenereren. De tweede
periode van erosie begint met de ontbossing
in de Late Middeleeuwen en gaat tot op heden
door.49 In de colluviale afzettingen is er vaak een
omgekeerde stratigrafie aanwezig: de artefacten
die dicht onder het oppervlak liggen en die het
jongste zijn, zullen het eerste eroderen.50
De mate van erosie is sterk afhankelijk van factoren
als de helling, het type grondgebruik en de
richting van bodembewerking ten opzichte van
het reliëf. Op hellingen met een percentage van
minder dan 2% is er geen risico voor erosie. Op
hellingen van 2 tot 8% die als bouwland worden
gebruikt, erodeert de A-horizont, terwijl op hellingen
van meer dan 8 % ook de onderliggende
bodemhorizonten (E-, Bt- en C-horizont) eroderen.
Bij deze erosie wordt de neerslag die niet in
de bodem wordt opgenomen langs het oppervlak
afgevoerd. Deze afstromende waterlaag
wordt door oneffenheden in het oppervlak geconcentreerd
in een reeks geultjes (rills); dit verschijnsel
treedt al op bij hellingen van minder
dan 4%. De geultjes kunnen 10 tot 20 cm diep
worden.51 Op hellingen van 4 tot 8% worden de
stroompjes dieper en ontwikkelen zich ravijnen
(gullies).52 Deze ravijnen ontstaan door een verdere
verdieping van de geulen, maar komen ook
vaak voor in laagtes waar afstromend water zich
concentreert. Wielindrukken van zware machines
of onbegroeide paadjes op een helling kunnen
eveneens tot de vorming van ravijnen leiden.53
Afhankelijk van de diepteligging van de archeologische
resten in de bodem kan de watererosie de
vondstniveaus (inclusief de grondsporen) eroderen
en mobilia verplaatsen.54 Bij bodembewerking
worden de stroompjes en geulen vaak weer
dichtgeploegd. Door de grondverplaatsing kan
het vondstniveau worden verstoord of dichter
onder het oppervlak komen te liggen. Hierdoor
neemt de kwetsbaarheid voor toekomstige erosie
toe. Behalve het hellingpercentage en de hoeveelheid
neerslag zijn het grondgebruik en de
methode van bodembewerking belangrijke factoren
voor het optreden van erosie en de afstand
waarover het sediment wordt verplaatst. Vooral
op verlaten akkers en landbouwgronden die
loodrecht op de hoogtelijnen worden geploegd,
stroomt meer dan 90% van het regenwater over
het oppervlak af. In weilanden is deze hoeveelheid
beperkt tot ca. 20%.55
Ook bij andere hellingprocessen, zoals vloeien,
kruipen, glijden of vallen, kunnen grondsporen
worden aangetast en vondsten worden verplaatst.
In gebieden met steenrijke ondergrond
kunnen stenen door vallen en glijden aanwezige
(vuur)stenen artefacten beschadigen en het uiteenvallen
van zachtere materialen als bot en aardewerk
tot gevolg hebben. De steen- en grindrijke
afzettingen liggen in Rijckholt vooral aan de
randen van het plateau, waar de löss in de loop
van de tijd is geërodeerd en de oudere grindrijke
rivierafzettingen aan het oppervlak liggen.56
De geulen die zich door afspoeling vormen, kun-
⁴⁶ Mücher 1986, 191.
⁴⁷ Mücher 1986, 256.
⁴⁸ Mücher 1986, 69.
⁴⁹ Mücher 1986, 70.
⁵⁰ Van den Broek 1966.
⁵¹ Langohr 1990, 213.
⁵² Langohr 1990, 213, Mücher 1986, 72.
⁵³ FAO 1965, 26.
⁵⁴ Arts & Deeben 1987, Langohr 1990.
⁵⁵ Douglas 1973, 243.
⁵⁶ Felder & Felder 1998, 135.
21
—