Archeologisch onderzoek in de omgeving van het prehistorische

facten dit patroon ook volgen, waarbij ze de ene
keer vooruit worden verplaatst en de volgende
keer terug. Desalniettemin wordt door ploegen
de omvang van de vondstverspreiding vergroot
ten opzichte van de oorspronkelijke, in situ verspreiding.
Het gaat om een verdubbeling van de
omvang, maar meer ook niet.91
De beschadiging van artefacten heeft minder
aandacht gekregen. In een studie naar de gevolgen
van ploegen voor stenen artefacten noemt
Mallouf een serie beschadigingen, zoals kerven,
tandingen, splinteringen en breuken, die in sommige
gevallen gemakkelijk kunnen worden verward
met oudtijdse retouche, breuken of beschadiging
door gebruik.92 Vooral in steen- en
artefactrijke gebieden waarbij deze tegen elkaar
stoten, kan er veel schade optreden. Een andere
factor die van invloed is op de mate van beschadiging
is de textuur van de bodem. Vooral onder
droge omstandigheden moet er door de ploeg in
klei of leemachtige bodems als de löss een flinke
kracht worden uitgeoefend om de grond te breken.93
De landbouwwerktuigen beschadigen niet
alleen de artefacten (bijvoorbeeld krassen) ze
kunnen ook de randen van artefacten versplinteren,
waardoor talloze splinters vrijkomen. Beschadigingen
door de ploeg moeten niet worden
onderschat; Mallouf vermeldt dat meer dan 90%
van de artefacten in de bouwvoor zijn beschadigd
door ploegen.94 Onderzoek naar de gevolgen
van ploegen op aardewerk toont aan dat in
een periode van tien jaar de gemiddelde afmeting
van een scherf met 90% afnam.95
De (vuur)stenen artefacten vertonen vaak metaal-
en roestsporen op de dorsale en ventrale
zijden die vermoedelijk het gevolg zijn van contacten
met landbouwwerktuigen. De beschadigingen
op (vuur)stenen artefacten kunnen ook
zijn veroorzaakt door karrenwielen. Frans Engelen
vermeldt dat er met karren in het Savelsbos
hout werd gehaald96 en lange tijd functioneerde
de Schone Grub als verbindingsweg (de Langenwegh)
tussen Rijckholt en St. Geertruid.97 Het
gebruik van de landbouwwegen door karren op
De Kaap heeft hetzelfde effect gehad op de stenen
artefacten.
Bij de bemesting van de akkers worden niet alleen
meststoffen aangevoerd, maar ook artefac-
ten; bekend zijn de voorwerpen die op de akker
terechtkomen via de mest van een boerderij (bijvoorbeeld
uit de potstal).98 Een specifieke manier
van bemesting in het lössgebied is het zogenoemde
‘mergelen’, waarbij kalksteen werd gebruikt
om de landbouwgrond te verrijken. Tussen
de kalk bevinden zich vaak nog knollen en
stukken vuursteen. De meststoffen werden door
de neerslag opgelost en zijn verdwenen in de
ondergrond, terwijl de vuursteen aan het oppervlak
of in de bouwvoor achterbleef. Door herhaaldelijk
‘mergelen’ kwamen vele knollen en
onbewerkte stukken vuursteen op de landbouwpercelen
terecht. Ook deze knollen en stukken
vertonen vaak beschadigingen aan de randen
door versplintering. De versplintering kan zijn
ontstaan bij de winning van kalksteen, tijdens
het vervoer van de brokken en door de bewerking
van de akker met landbouwgereedschappen,
zoals ploeg, cultivator of eg. Bij bemesting
kan er ook verbrande vuursteen op landbouwpercelen
terecht gekomen zijn. Het vuursteen zit
dan tussen de kalk uit de kalkovens, of is residu
uit de kalkovens dat als meststof wordt gebruikt.
In kalkovens werd de kalk of mergel op een temperatuur
van ca. 900 0 C gebrand tot poeder,
waarbij de kalk ontleedt in calciumcarbonaat
(ongebluste kalk) en koolzuurgas.99 Bij dergelijke
hoge temperaturen verandert de kleur van de
vuursteen, breken er stukjes uit het oppervlak
van het vuursteen (potlids) en valt de vuursteen
in brokken uiteen.100 De intens verbrande en
sterk gefragmenteerde vuursteen komt dan met
de meststof of als verbrandingsresidu op de akker
terecht.
Artefacten kunnen ook verdwijnen door de
oogst van het gewas, door de specifieke wijze
waarop bijvoorbeeld bieten of aardappelen worden
gerooid: grotere artefacten, zoals bijlen,
klopstenen en kernen, worden ook ‘geoogst’.
Soms stort de landbouwer naderhand de artefacten
op een hoop langs de akker, in andere gevallen
gaan ze mee naar het bedrijf waar de
oogst wordt verwerkt. Verplaatsing van de artefacten
vindt ook intentioneel plaats, vooral als
het gaat om grotere artefacten die hinderlijk zijn
bij de bewerking van de bodem, zoals maalstenen
of slijpstenen. Deze worden langs de akker-
25
—
⁹¹ Steinberg 1996.
⁹² Mallouf 1982.
⁹³ Mallouf 1982, 96.
⁹⁴ Mallouf 1982.
⁹⁵ Reynolds 1982; Dunnell & Simek 1995.
⁹⁶ Engelen 1998, 26.
⁹⁷ Westreenen 1998, 137.
⁹⁸ Deeben & Groenewoudt 1999.
⁹⁹ Dittens & Ritzen 1965; Koehler 1994.
¹⁰⁰ Deeben 2011; Purdy 1974. Purdy & Brooks
1971.