Archeologisch onderzoek in de omgeving van het prehistorische

276
—
³⁵⁹ Van Vark 1971, 28.
³⁶⁰ Rademakers 1972.
³⁶¹ Van Vark 1971.
³⁶² Felder, Rademakers & De Grooth 1998.
³⁶³ Felder & Rademakers 1971, 52.
³⁶⁴ Onder meer Gerhardt 1976; Wahl & König
1987 en Wahl & Höhn 1988.
tage van het kauwoppervlak van de drie bewaard
gebleven elementen wijst op een leeftijd
van rond de 35 jaar. De mate van sluiting van de
schedelnaden wijst op een leeftijd van ongeveer
55 ± 5 jaar. De leeftijd van overlijden op grond
van de gebitselementen valt dus jonger uit. We
weten echter niet of de tegenoverliggende gebitselementen
uit de onderkaak aanwezig waren.
Immers, als die er bijvoorbeeld al uit waren
gevallen, levert dat een ander slijtagepatroon
op. Gezien het slijtagepatroon van de M2, miste
de tegenhanger in de onderkaak al een tijdje.
Ook overwegend zacht voedsel kan resulteren in
een jongere gebitsleeftijd. Van Vark schatte de
leeftijd van deze man ouder dan 40 jaar.359 Dit
komt aardig overeen met onze leeftijdschatting
tussen 35 en 55 jaar.
Bij eerste inspectie, een week na de vondst, werden
door De Wilde, die als hoogleraar anatomie
vanuit het Laboratorium voor Anatomie en
Embryologie van de Rijksuniversiteit Groningen
bij het onderzoek was betrokken, enkele zware
schedelverwondingen geconstateerd in de vorm
van een diep rond gat in het voorhoofdsbeen,
een verbrijzeld neusbeen en een lange horizontale
naad die vanaf het voorhoofdsbeen over het
wiggenbeen en het slaapbeen tot midden in het
achterhoofdsbeen loopt.360 Tevens wordt dan
opgemerkt dat, gezien de vergaande woekeringen,
een langdurig helingsproces heeft plaatsgevonden
en dat de man de verwondingen heeft
overleefd. Deze waarnemingen en conclusies
worden grotendeels ook door Van Vark vermeld
en door het recente onderzoek aan de schedel
onderschreven.361
3.4 Discussie
3.4.1 Datering
De datering van de context
Van begin af aan stond bij betrokkenen een datering
in het Neolithicum nauwelijks ter discussie,
omdat de gehele context – die als gesloten
werd beschouwd – een dergelijke datering had.
De mijn is gedateerd aan de hand van de typologie
van het ter plekke gevonden lithische materiaal
dat allemaal op deze periode wijst.362
Daarnaast plaatsen ook de in het verleden uitgevoerde
14C-dateringen het gebruik van de mijn
duidelijk in deze periode (tabel 1). Van de andere
kant is er tussen de vele vondsten – op de schedel
na - geen enkele die duidt op de aanwezigheid
van mensen in een andere periode dan het
Neolithicum.
De fysisch-antropologische datering
De eerste uitspraak over een neolithische ouderdom
op fysisch-antropologische gronden wordt
een week na de ontdekking gedaan. Tijdens een
bezoek aan Rijckholt door Waterbolk, Van Vark
en De Wilde stelt de laatste ter plaatse vast dat
de schedel afkomstig is van een man met een
leeftijd ergens tussen 16 en 30 jaar. Hij achtte de
schedel van grote waarde omdat deze enkele
kenmerken vertoont die zelfs voor het
Neolithicum primitief te noemen waren.363 Later
wordt dit genuanceerd. Van Vark gaf in 1971 aan
dat dankzij de ‘revolutionaire uitbreiding van onderzoeksmogelijkheden’
door het op de markt
verschijnen van computers ook een fysisch-antropologische
datering van menselijke schedels
in principe mogelijk is. Het gaat hier om een classificatie
van schedels op grond van de schedelmaten
en vergelijking met referentiemateriaal
van elders via de door hem gepropageerde ‘D2methode’.
De methode houdt in dat morfologische
verschillen tussen schedels en schedelseries
worden uitgedrukt in een enkele maat, de zogenaamde
D2-waarde. Een poging dit met de schedel
‘Rijckholt 1’ te doen, strandt, onder andere
vanwege het gebrek aan voldoende referentiegegevens.
Wel meldt hij de indertijd gangbare hypothese
dat in het Laat-Neolithicum zich bevolkingsgroepen
met een totaal andere
schedelmorfologie in Noord- en West-Europa
vestigen. En dat, als die hypothese waar is, de
morfologie van de schedel ‘Rijckholt 1’ er eventueel
op zou kunnen wijzen dat de schedel uit de
periode van vóór deze invasie is. Hij geeft aan dat
hij nu – dat is begin jaren ’70 - niet tot een datering
van de schedel kan komen, maar hij concludeert
dat dankzij de nieuwe ontwikkelingen in de