Archeologisch onderzoek in de omgeving van het prehistorische

268
—
²⁶⁷ Volgens Brandt 1967; volgens Hoof 1970
type S3a.
²⁶⁸ Bakker 2006.
²⁶⁹ Lohof (red.) in voorbereiding.
²⁷⁰ Verhart 2000.
²⁷¹ Verhart & Wansleeben 1999; Van Dijk
2004.
²⁷² Rensink et al. 2006.
²⁷³ Dorhn-Ihmig 1983.
²⁷⁴ Fiedler 1979.
²⁷⁵ Gehlen, Langenbrink & Gaffrey 2009.
²⁷⁶ Brounen 1999; Fiedler 1979.
²⁷⁷ Schwellnus & Arora 1983.
²⁷⁸ Stapel 1989; 1991.
²⁷⁹ Lanting & Van der Plicht 1999/2000.
²⁸⁰ Kieselbach 2000; 2004.
²⁸¹ Brounen 1995b.
de duntoppige bijlen met ovale dwarsdoorsnede
en rechte zijden (dünnackige Flintovalbeile).267 In
tegenstelling tot wat oorspronkelijk werd gedacht,
komen Buren bijlen niet uitsluitend in de
Vlaardingen cultuur voor en zijn ze ook niet exclusief
gemaakt van de ooit ‘Vlaardingenvuursteen’
gedoopte glasachtige, lichtgrijze
vuursteen uit de Belgische Haspengouw. Recent
onderzoek heeft duidelijk gemaakt dat Buren
bijlen gemaakt van Rijckholt-vuursteen ook in
Michelsberg-contexten worden aangetroffen.268
Een volgend probleem wordt gevormd door het
elusieve en efemere karakter van veel sites uit
het Midden- en Laat Neolithicum in de streken
die het dichtst bij Rijckholt liggen. In Limburg en
het Rijnland blijken rijke oppervlaktevindplaatsen,
met tientallen geslepen bijlen en macrolithische
klingwerktuigen, keer op keer bij nader
onderzoek volledig in de bouwvoor te zijn opgenomen.
Recente voorbeelden uit Limburg zijn
Haelen-Napoleonsweg269, St. Odiliënberg-
Neliske270 en Roermond-Breidberg.271 Ook
wanneer wel enkele vage grondsporen worden
aangetroffen, zoals in Panningen-
Industrieterrein272, leveren ze weinig dateerbaar
materiaal. Bij deze sites moet er bovendien altijd
rekening mee worden gehouden dat ze de neerslag
zijn van herhaalde bezoeken gedurende een
lange tijdspanne (palimpsest situatie). Ook blijkt
in de praktijk dat de grondstof bij geslepen bijlen
vaak niet kan worden bepaald, doordat diagnostische
details op de geslepen oppervlakken
slecht herkenbaar zijn, zeker wanneer de artefacten
gepatineerd zijn. Afslagen van bijlen zijn
vaak te klein voor betrouwbare determinatie.
Tot slot worden qua grondstof goed herkenbare
complete bijlen en klingen vaak gevonden in geisoleerde
deposities, zonder daterende context.
Ze kunnen dus niet worden gebruikt bij uitspraken
over de duur van de exploitatie.
Ondanks al deze onzekerheden bestaat er toch
een aanzienlijk aantal sites waarin het gebruik
van gemijnde vuursteen van het type Rijckholt
naar onze mening overtuigend is gedocumenteerd.
De meeste goed gedateerde vindplaatsen
stammen uit Zuid- en West-Nederland, het
Rijnland en Westfalen, dat wil zeggen uit streken
die tot ca. 200 km van de mijnbouwcentra af lig-
gen. Er zijn in Duitsland ook vondsten op aanzienlijk
grotere afstanden bekend, uit
Niedersachsen en Hessen (tot 300 km van
Rijckholt), en uit zuidelijk Baden-Württemberg
(500-550 km van Rijckholt) (afb. 6).
Vindplaatsen gedateerd voor 4000 v.Chr.
Wat betreft de vroegste periode (voor ca. 4000
v.Chr.) zijn de aanwijzingen voor het gebruik van
gemijnde Rijckholt vuursteen schaars, maar zeker
niet afwezig. In het Rijnland zijn enkele (fragmenten
van) geslepen bijltjes aangetroffen in
afvalkuilen van Grossgartacher en Rössener
nederzettingen,273 bijvoorbeeld in
Müddersheim,274 en in Aldenhoven 1 en Inden
1.275 Niet iedereen is echter overtuigd van hun
vroege datering,276 ondanks een herkomst uit
goed gedateerde kuilen en het ontbreken van
jonger aardewerk op deze vindplaatsen. Ook in
Bischheimer nederzettingen komen geslepen
bijlen van Rijckholt-vuursteen voor, bijvoorbeeld
in Hambach 502.277 Verder is een aantal macrolithische
Rijckholt-klingen en -bijlfragmenten
aangetroffen in Hüde I aan de Dümmer, Ldkr.
Diepholz, in een laag met Bischheim-aardewerk.
Op typomorfologische gronden zijn de artefacten
echter aan een jongere Michelsberg-fase
toegeschreven.278 De ingewikkelde post-depositionele
processen maken het an sich niet onwaarschijnlijk
dat de stukken door trampling in een
diepere horizont zijn terechtgekomen.
Overtuigend Michelsberg-aardewerk blijkt echter
bij nadere analyse te ontbreken.279
Anderzijds zijn tot nu toe van de Bischheim-sites
in het Rijnland geen macrolithische klingen gepubliceerd.
Ook uit het andere uiterste van het
verspreidingsgebied zijn zeer oude vondsten bekend,
en wel een aantal spitsklingen uit de tot de
Schwieberdingen Groep behorende nederzetting
Sindelfingen-Hinterweil.280
Meer gegevens zijn bekend ten aanzien van de
vroege fasen van de Michelsberg-cultuur
(MK I en II, 4200-4075) en de Midden-
Swifterbant-cultuur (4200-3800). In de directe
omgeving van Rijckholt ligt Maastricht-
Watermolen (Vogelzang), een MK I afvaldump
op de oever van een oude Maasloop.281 Hoewel
hier voornamelijk vuurstenen uit de eluviale le-