Archeologisch onderzoek in de omgeving van het prehistorische

Samenvatting
In 2008 en 2009 heeft de Rijksdienst voor het
Cultureel Erfgoed een veldonderzoek uitgevoerd
in de omgeving van de prehistorische vuursteenmijnen
in Rijckholt-St. Geertruid (gem. Eijsden-
Magraten). De vuursteenmijnen behoren tot de
oudste zichtbare archeologische monumenten
in Nederland. Ze bestaan uit een ingenieus ondergronds
stelsel van gangen en schachten die
tussen ca. 4300 en 3400/2600 v.Chr. in gebruik
zijn geweest voor de winning van vuursteen. De
kennis over de vuursteenmijnen is omvangrijk,
dankzij het onderzoek van Werkgroep Prehistorische
Vuursteenmijnbouw (WPV) van de Nederlandse
Geologische Vereniging. Over de omgeving van de
mijnen is weinig bekend. Om deze lacune te
vullen voert de Rijksdienst voor het Cultureel
Erfgoed (RCE) een onderzoek uit. Het project is
gestart in 2008 en duurt tot en met 2012.
Het project heeft twee doelstellingen: het eerste
is een archeologische waardestelling van de
omgeving van de vuursteenmijn. Bij een waardestelling
worden de aard, omvang, ouderdom
en fysieke kwaliteit van de archeologische
verschijnselen en hun context vastgesteld. Op
grond van de uitkomst van dit onderzoek worden
aanbevelingen gedaan om gebieden in de
omgeving van de vuursteenmijn in aanmerking
te laten komen voor (wettelijke) bescherming.
De tweede doelstelling is het ontwikkelen van
methoden en technieken die het mogelijk
maken om op grond van oppervlaktevondsten,
geofysisch onderzoek, archeologische gegevens
uit booronderzoek, en de opbouw van de ondergrond
uitspraken te doen over activiteiten die
zijn uitgevoerd in de omgeving van het mijncomplex.
Het onderzoeksgebied omvat ca. 250 ha. Dit
omvangrijke gebied wordt onderzocht door
middel van vier prospectieve methoden: fysischgeografische
boringen, archeologische boringen,
geofysisch onderzoek en een kartering van de
oppervlaktevondsten. Dit onderzoek wordt uitgevoerd
in twee transecten die vanaf het mijngebied
over een zuidelijk gelegen plateau lopen.
De landtong staat bekend als De Kaap. In een
latere fase van het onderzoek zullen de resultaten
van het prospectieve onderzoek door middel
van gravend onderzoek worden getoetst.
In dit rapport wordt eerst een model gepresenteerd,
ontwikkeld van de depositie- en postdepositieprocessen.
Dit model is noodzakelijk
om de archeologische resten op een juiste en
toetsbare manier te interpreteren in termen van
de kwaliteit van de archeologische gegevens en
de uitgevoerde activiteiten. Vervolgens wordt
ingegaan op de onderzoeksresultaten uit de
jaren 2008 en 2009. Het onderzoek is voornamelijk
uitgevoerd in een transect aan de westkant
van De Kaap en op een aantal akkers buiten
de transect die toegankelijk waren voor een
veldverkenning. Het fysisch-geografisch onderzoek
laat zien dat vooral de randen gevoelig zijn
voor erosie. Op de vlakkere delen is de erosie
geringer. Toch is ook hier de bodem verstoord
door agrarische activiteiten. De zware erosie die
werd verondersteld op grond van de talrijke oppervlaktevondsten,
blijkt echter mee te vallen.
Tijdens het booronderzoek is een aantal keer
een afwijkend bodemprofiel aangetroffen: afwijkingen
die geïnterpreteerd kunnen worden
als grondsporen. De aanwezigheid van vondsten
geeft echter geen uitsluitsel of de sporen antropogeen
van aard zijn. In het onderzoeksgebied
zijn overal vondsten aanwezig en die kunnen
later in het spoor terecht zijn gekomen. De vulling
van de sporen doet echter vermoeden dat
het hier sporen met een aanzienlijke ouderdom
betreft. Door geofysisch onderzoek is getracht
meer grip te krijgen op de eventueel aanwezige
sporen en de omvang van eventuele sporenclusters.
Een van de lijnvormige anomalieën is
geïnterpreteerd als een greppel, die mogelijk
behoort bij een aardwerk. Rondom het bekende
mijngebied in het Savelsbos is op de plateauranden
geofysisch onderzoek uitgevoerd om de
begrenzing van het mijngebied vast te stellen.
Tijdens dit onderzoek zijn meerdere puntvormige
anomalieën aangetroffen die mogelijk
mijnschachten representeren.
De resultaten van het archeologische booronderzoek
laten zien dat de determinatie van
kleine fragmenten vuursteen problematisch is.
Door het ontbreken van diagnostische kenmer-
3
—