Archeologisch onderzoek in de omgeving van het prehistorische

3 Is dit een neolithische schedel?
De vondstomstandigheden van de schedel aan
het einde van een neolithische mijngang deden
vermoeden dat deze uit het (Midden-)
Neolithicum stamt. De leden van de Werkgroep
Prehistorische Vuursteenmijnbouw twijfelden
niet aan een neolithische datering van de schedel,
want aan de vondstomstandigheden werd
nooit getwijfeld.388 Zij meenden zelfs dat de
vindplaats duidde op een rituele schedelbegrafenis.389
Aan de fysisch-antropologisch onderzoeker
Dr. G.N. van Vark werd gevraagd of er,
behalve de specifieke locatie van de vindplaats,
argumenten waren die de hypothese dat het hier
een gedeponeerde schedel van een neolithische
mijnwerker betrof, kon bevestigen. De leden van
de Werkgroep vermoedden dat de schedel afkomstig
was van een individu van de
Michelsberg-cultuur; deze cultuur wordt gedateerd
in de eerste fase van het Midden-
Neolithicum, ca. 4200-3400 v.Chr.
Over zijn bevindingen ten aanzien van een mogelijke
neolithische datering van de schedel
‘Rijckholt 1’ heeft Van Vark in december 1971 gerapporteerd.390
Hij begint zijn rapportage met
de signalering dat de mogelijkheden voor een
datering met behulp van de fysische antropologie
kleiner zijn dan dat men dikwijls schijnt te
denken. Daarom beschrijft hij eerst de problematische
kanten van zijn onderzoek. Hij neemt
in feite al een slag om de arm.
Het eerste probleem dat hij aankaart, is het gebrek
aan een fysisch-chemische datering391 om
de ouderdom van de schedel vast te stellen.392
Hij schrijft: ‘Bij de huidige stand van de techniek
betekent dit echter, dat een niet onbelangrijk
percentage van de schedel opgeofferd moet
worden. Vanwege de mogelijke zeldzaamheid
van de vondst lijkt het minder juist deze weg te
bewandelen. Deze methoden zullen daarom hier
verder buiten beschouwing worden gelaten.’
Het tweede probleem betreft de methodiek om
via morfologische weg iets te zeggen over de
mogelijke ouderdom van de schedel. Via deze
methode worden vorm en grootte van een schedel
vergeleken met andere schedels, waaronder
dan zowel schedels uit opeenvolgende
Steentijdperioden als uit meer recente perioden
dienen te zijn. Van Vark besluit op de morfologi-
sche weg door te gaan. Hij stuit echter wel op
het probleem dat hij dat graag geautomatiseerd
zou willen doen, maar dat de computers in zijn
tijd uitgebreide metrische analyses nog niet aankunnen.
Want ‘zo was bijvoorbeeld in het computerloze
tijdperk dé klassieke benadering voor
het morfologisch classificeren van een schedel,
dat men het betreffende exemplaar ter hand
nam, naar gelieven een willekeurig aantal maten
nam, verder enige beschouwingen ten beste gaf
over de vorm en over de meest opvallende kenmerken
van de schedel en op grond hiervan een
uitspraak deed’. Wilde men dit soort morfologische
analyses echter goed kunnen doen, dan
moest men over een behoorlijke dosis praktische
ervaring beschikken. Maar het meest bezwaarlijk
was dat er nauwelijks objectieve criteria
werden gehanteerd. Van Vark verwacht dat in
de toekomst de computer radicaal een einde aan
deze subjectiviteit en onzekerheid zal maken.
Met gebruikmaking van de computer kunnen
dan morfologische verschillen tussen schedels
worden uitgedrukt in één objectieve maat, de
zogenaamde D2-waarde. Hoe groter deze maat,
hoe groter de overeenkomstige morfologische
verschillen tussen twee schedels of schedelseries.
Van Vark schrijft dat het voor hem vrijwel
onmogelijk is met een grote mate van zekerheid
vast te stellen of de schedel al dan niet neolithisch
is en hij wijst vervolgens met nadruk op
het voorlopige karakter van zijn onderzoek.393 Van
een definitief morfologisch onderzoek is het
echter nooit gekomen.
Voor de plaatsing van de schedel ‘Rijckholt 1’ in
de tijd heeft Van Vark referentiemateriaal verzameld
met de schedelmaten van ongeveer achtduizend
schedels. Hieruit is een selectie gemaakt
van West-Europese, zowel prehistorische als
meer recente, schedels. Daarnaast heeft hij ter
vergelijking schedelseries van Europiden,
Mongoliden en Negriden bij het onderzoek betrokken,
alsmede enkele schedels van de
Neanderthaler, Sinantropus en Pithecanthropus.
Het fundamentele probleem dat hij hierbij tegenkwam,
was dat er geen sprake was in eenduidigheid
van de gemeten schedelmaten en de
exacte locaties daarvan, en dat de maattabellen
³⁸⁸ Rademakers 1998, 231.
³⁸⁹ Rademakers 1998, 237.
³⁹⁰ Van Vark 1972.
³⁹¹ Bedoeld wordt een ¹⁴C-datering.
³⁹² Van Vark 1972, 24.
³⁹³ Van Vark 1972, 25.
295
—