Archeologisch onderzoek in de omgeving van het prehistorische

More documents

Recommendations

Info

264 — ²⁴⁵ Volgens Van Giffen 1925, bijschriften bij de Platen ²⁴⁶ Schriftelijke mededeling J.N. Lanting 07/01/05. ²⁴⁷ Waterbolk 1994, Fig. 5. ²⁴⁸ Van Giffen 1926, 1953. ²⁴⁹ Brief CIO/523-2004/HD, 05-11-2004. Helaas blijkt bij de toewijzing van het houweel aan dit spoor een verwisseling te zijn opgetreden. De vondsten uit het onderzoek van 1923 dragen inventarisnummer 1923/VIII + volgnummer245, terwijl bij het houweel in kwestie een briefje met vondstnummer 1925/VII+29 wordt bewaard. Volgens de gedetailleerde beschrijving in het inventarisboekje 1925 van de collectie BAI is 1925/VII 29 inderdaad een compleet houweel, dat in 1925 op locatie III, in de helling van de Schone Grub, is ontdekt.246 Echter, het houweel is onmiskenbaar in situ te zien op opgravingsfoto 1925-69, die volgens de beschrijving een ‘detail van een afvalput op het plateau’ laat zien (afb. 5). In dat jaar heeft Van Giffen inderdaad twee sporen op het plateau onderzocht. Deze dragen de nummers X en XI en liggen in de buurt van spoor VII (afb. 2).247 Helaas heeft Van Giffen nooit over deze sporen gepubliceerd. De locaties III en VII heeft hij wel uitvoerig beschreven248, Tabel 2: Nieuwe ¹⁴C-dateringen van materiaal uit Rijckholt-St. Geertruid gekalibreerd met CALIB 5.0.2 Lab nr. Aard en locatie monster BP Cal BC 1 sigma Cal BC 2 sigma GrA-26909 bot indet. groot zoogdier, Van Giffen locatie III (GIA Rijckholt 1923/VIII 22) GrA-26907 fragm. gewei edelhert, Werkgroep mijn 48 (pdb 3313A-11796) GrA-26913 tibia edelhert, Waterbolk schacht 7 (GIA Rijckholt 1964-7, nr. 3) GrA-26903 bot kalf, Waterbolk schacht 10 (GIA Rijckholt 1964-10) GrA-26904 2de houweel gewei edelhert, Van Giffen plateau (GIA Rijckholt 1925/ VII 29; Clason Rijc-71) GrA-26908 menselijke schedel 'Hamal- Nandrin', (BFM 2969A) GrA-26911 tibia varken, Waterbolkschacht 2 (GIA Rijckholt 1964-2) GrA-26905 menselijke schedel 'Rijckholt 1', Werkgroep mijn 8 (pdb 3313A-1) 5320 ± 40 4233 - 4222 4210 - 4154 4133 - 4060 5100 ± 40 3962 - 3933 3875 - 3806 5090 ± 40 3958 - 3928 3877 - 3804 5060 ± 40 3943 - 3893 3883 - 3853 3847 - 3832 3825 - 3799 4470 ± 35 3330 - 3215 3182 - 3157 3125 - 3090 3042 - 3039 3840 ± 35 2398 - 2383 2346 - 2271 2259 - 2206 345 ± 30 1487 - 1524 1558 - 1631 210 ± 30 1651 - 1677 1765 - 1772 1776 - 1800 1940 - 1951 zonder een houweel te vermelden. Wij zijn daarom geneigd om de meeste waarde te hechten aan de foto, en het houweel met de mijnschachten X of XI te associëren, maar er blijft ruimte voor twijfel. Uiteindelijk is de verwarring minder storend dan in eerste instantie lijkt, omdat het houweel als karakteristiek mijnwerkersgereedschap op zichzelf al een indicatie voor ondergrondse activiteiten vormt. 2.3 Discussie over de nieuwe dateringen De uitkomsten van de nieuwe dateringen werden in november 2004 bekend (tabel 2).249 Zes dateringen correspondeerden volgens de verwachtingen met een neolithische ouderdom. Bij één monster, afkomstig uit een in 1964 op het plateau onderzochte schachtmonding, werd de 4316 - 4298 4262 - 4042 Waarschijnlijkheid 2 sigma 0.021 0.979 3972 - 3797 1.000 Commentaar CIO (5/11 en 26/11 2004) 3968 - 3794 1.000 Sohle extractie voor vervuilde monsters 3962 - 3766 3721 - 3720 3340 - 3202 3199 - 3079 3070 - 3025 2459 - 2416 2411 - 2201 0.999 0.001 0.526 0.358 0.116 0.109 0.891 Sohle extractie voor vervuilde monsters 1466 - 1637 1.000 Sohle extractie voor vervuilde monsters onvoldoende 1645 - 1684 1734 - 1806 1929 - 1951 0.321 0.527 0.152 ‘merkwaardig wat de uitkomst betreft’
ecente datering van 345 ± 30 BP (GrA-26911) in deze brief verklaard met een onvoldoende intensieve Soxhlet-extractie, zoals nodig bij vervuilde monsters. De analyse van het monster uit de ‘schedel Rijckholt 1’(GrA-26905) leverde een datering op van 210 ± 30 BP (brief CIO 05-11-2004). Gekalibreerd geeft dat bij 2 sigma een datering die waarschijnlijk ligt tussen 1645-1684, 1734- 1806 of 1929-1951 n.Chr. Deze ‘merkwaardige’ datering, die volgens het CIO niet het gevolg was van onvoldoende reiniging van het monster, wordt in het tweede deel van deze bijdrage uitvoerig besproken. De nieuwe dateringen aan bot en gewei uit mijn 48 (opgraving Werkgroep; GrA-26907)) en van het plateau (vulling van Waterbolks schachten 7 en 10; GrA-26913, GrA-26903) zijn ongeveer even oud als die van het geweifragment uit mijn 67 (onder de vloer van het Groot Atelier) met de datering 5065 ± 45 BP (GrN-9058). In kalenderjaren kunnen ze een periode van ca. 200 tot 250 jaar beslaan, tussen ca. 3970 en 3763 (of 3715) v.Chr. Wanneer we ook de houtskooldateringen uit de mijnen in de overwegingen betrekken en rekening houden met het oud-hout-effect, dan kan de exploitatie in dit deel van het mijnveld ten minste 300 jaar hebben geduurd. Dit komt overeen met Lüning’s fasen III en IV van de Michelsberg-cultuur.250 Voor een discussie over de duur van de exploitatie blijken de twee dateringen aan de vondsten van Van Giffen het interessantst. Het monster uit locatie III levert de tot nu toe oudste datering voor ondergrondse mijnbouw in Rijckholt, 5320 ± 40 BP (GrA-26909), ofwel 4315-4040 v.Chr. (2 sigma), dat wil zeggen gelijktijdig met de oudste fasen van de Michelsberg-cultuur.251 Natuurlijk geeft deze datering niet ‘het’ begin van ondergrondse mijnbouw in Rijckholt aan, maar ze spoort goed met de hypothese dat de ondergrondse exploitatie in de hellingen van de Schone Grub is begonnen. Het houweel is met zijn datering van 4470 ± 35 BP (GrA-26904) aanzienlijk jonger. Kalibratie levert bij 2 sigma een ouderdom op tussen 3340 en 3025 v.Chr. Dit mijnwerkerswerktuig is even oud als het enige aardewerkfragment dat is opgegraven in het Rijckholtse mijngebied, een bodemfragment dat kan worden toegewezen aan de Stein-groep 252. De ‘schedel Hamal-Nandrin’, tot slot, wijst gezien zijn datering van 3840 ± 35 BP (GrA-26908), of tussen 2459 en 2201 v.Chr., op menselijke aanwezigheid in de omgeving van Rijckholt ten tijde van de Klokbeker-cultuur. 2.4 Duur van de exploitatie Voor de interpretatie en waardering van deze dateringen uit het mijnbouwgebied kunnen we twee soorten gegevens gebruiken, te weten enerzijds gegevens over de gebruiksduur van vergelijkbare vuursteenmijnen en anderzijds informatie over de nederzettingen en graven waarin de in Rijckholt gemijnde vuursteen wordt aangetroffen. 2.4.1 Vergelijking met andere vuursteenmijnen Bij de mijnen is vooral Spiennes (Henegouwen in Zuidwest België) van belang, mede omdat de daar gemijnde vuursteen macroscopisch niet van het vuursteen uit Rijckholt kan worden onderscheiden.253 Ook de dateringen voor de mijnen in Valkenburg (Nederland) en de Lousberg (Aken, Duitsland) kunnen een bijdrage leveren, omdat hun producten regelmatig samen voorkomen met gemijnde Rijckholt-vuursteen. Voor Spiennes zijn inmiddels vijftien dateringen van materiaal met een verwaarloosbare eigen leeftijd gepubliceerd.254 Een monster is afkomstig uit een prehistorische mijngang (Beta 194770, 4580 ± 40 BP, dat wil zeggen tussen 3500 en 3104 v.Chr.), de overige uit de vulling van schachten. Hun ouderdom varieert van 5510 ± 55 BP (Lv-1566) tot 4200 ± 35 BP (GrA-35955). Volgens deze 14C dateringen zal de ondergrondse mijnbouw in Spiennes dus ergens vóór 4200 v.Chr. zijn begonnen en tot na 2700 v.Chr. hebben geduurd. De dateringen voor Rijckholt val- 265 — ²⁵⁰ Lüning 1967; Lanting & Van der Plicht 1999/2000. ²⁵¹ Cf. Lanting & Van der Plicht 1999/2000. ²⁵² Van Giffen 1925, Pl. 4; VII, 35. ²⁵³ Felder et al. 1998, De Grooth in druk. Dit werd onlangs bevestigd tijdens een informele Workshop in Namen (30-11- 2009), met als deelnemers Pierre Allard, Laurence Burnez-Lanotte, Hélène Collet, Marjorie de Grooth en Michel Woodbury. Macroscopisch zijn slechts minieme verschillen aanwezig, die uitsluitend op verse, ongepatineerde oppervlakken kunnen worden herkend. Zelfs met behulp van een referentiecollectie lijkt het ondoenlijk om artefacten uit een archeologische context op grond van deze verschillen aan een van de bronnen toe te wijzen. Hetzelfde geldt voor het materiaal uit Jandrain-Jandrenouille en de ‘Silex grenu d’Hesbaye’ (Allard 2005). ²⁵⁴ Collet et al. 2006; Collet, Hauzeur & Lech 2008; Collet, Jadin & Woodbury 2008.
Page 1 and 2:
Een waardestellend onderzoek op sch
Page 3 and 4:
Samenvatting In 2008 en 2009 heeft
Page 5 and 6:
te zijn. Deze schedel, zonder begel
Page 7 and 8:
8.3.1.2 Archeologisch onderzoek 201
Page 9 and 10:
311 312 313 178 Oost-Maarland Maarl
Page 11 and 12:
2 Aanleiding voor het onderzoek Tus
Page 13 and 14:
312 311 0 250m 180 Afb. 2 Locatie v
Page 15 and 16:
3 Doel van het onderzoek Het doel v
Page 17 and 18:
Tabel 1: Archeologische indicatoren
Page 19 and 20:
Tabel 2: Typologische samenstelling
Page 21 and 22:
tatie tot gevolg hebben (tabel 4).
Page 23 and 24:
verkleurt en kan uiteenvallen in kl
Page 25 and 26:
facten dit patroon ook volgen, waar
Page 27 and 28:
5 Werkwijze Bij het onderzoek van h
Page 29 and 30:
naast vindt onderzoek plaats door m
Page 31 and 32:
gorie natuursteen. Natuursteen (kwa
Page 33 and 34:
311 312 313 Gronsveld 1:25.000 Rijc
Page 35 and 36:
311 312 313 onder het maaiveld. Na
Page 37 and 38:
ligt de Bt-horizont direct aan het
Page 39 and 40:
1924 1965 1949 1979 1995 2008 waren
Page 41 and 42:
311 312 313 178 Oost-Maarland Breus
Page 43 and 44:
onderscheiden activiteiten. De indi
Page 45 and 46:
311 312 313 8.1 De Kaap 8.1.1 Perce
Page 47 and 48:
310750 311000 311250 Rijckholt 0 17
Page 49:
+m NAP 123,10 122,10 121,10 120,10
Page 52 and 53:
52 — +m NAP 122,80 122,30 121,80
Page 54 and 55:
54 — +m NAP 122,00 121,00 120,00
Page 56 and 57:
56 — ¹⁵⁰ Dit onderzoek is ui
Page 58 and 59:
58 — ¹⁵¹ Het onderzoek is doo
Page 60 and 61:
60 — Afb. 27 Interpretatie van we
Page 62 and 63:
62 — ca 1,0 m -mv ca 1,6 m -mv Af
Page 64 and 65:
64 — 100 90 80 70 60 % 50 40 30 2
Page 66 and 67:
66 — aantal aantal 12 10 8 6 4 2
Page 68 and 69:
68 — ¹⁵⁶ Vanwege de grote ve
Page 70 and 71:
70 — Tabel 11: Klingen naar type
Page 72 and 73:
72 — scheuren in de vuursteen. De
Page 74 and 75:
74 — kwarts varieert van 3 tot 30
Page 76 and 77:
76 — aantal aantal ¹⁶⁰ De co
Page 78 and 79:
78 — Tabel 22: Enkele karakterist
Page 80 and 81:
80 — Afb. 42 Verspreiding van all
Page 82 and 83:
82 — % 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 2
Page 84 and 85:
84 — Tabel 25: Typologische samen
Page 86 and 87:
86 — Tabel 29: Aanwezigheid en aa
Page 88 and 89:
88 — 342 433 4 43 434 341 340 339
Page 90 and 91:
90 — Tabel 33: Verspreiding van h
Page 92 and 93:
92 — % 35 30 25 20 15 10 5 0 Tabe
Page 94 and 95:
94 — `2 1 Afb. 52 1: gebroken gep
Page 96 and 97:
96 — breedte mm Tabel 37: Verdeli
Page 98 and 99:
98 — 2 1 Afb. 56 1-2: afslagen (s
Page 100 and 101:
100 — 1 Afb. 58 1-2: kernen (scha
Page 102 and 103:
102 — % 45,0 40,0 35,0 30,0 25,0
Page 104 and 105:
104 — ¹⁶⁶ In de boringen wer
Page 106 and 107:
106 — aantal aantal 16 14 12 10 8
Page 108 and 109:
108 — 584 587 586 585 583 516 515
Page 110 and 111:
110 — 311350 311400 311450 311500
Page 112 and 113:
112 — 584 587 586 585 583 516 515
Page 114 and 115:
114 — ceerde artefacten uitsluite
Page 116 and 117:
116 — afgezet en dat het tussenti
Page 118 and 119:
118 — ¹⁷⁰ Waterbolk 1994, ma
Page 120 and 121:
120 — 311250 311500 311750 Rijckh
Page 122 and 123:
122 — +m NAP 125,80 125,30 124,80
Page 124 and 125:
124 — Tabel 53: Verdeling van de
Page 126 and 127:
126 — diepte -mv in cm % 100 -130
Page 128 and 129:
128 — 50 45 40 35 30 % 25 20 15 1
Page 130 and 131:
130 — 8.1.2.4 Conclusie en discus
Page 132 and 133:
132 — ¹⁷⁴ Dit onderzoek is u
Page 134 and 135:
134 — ¹⁷⁶ De onbewerkte stuk
Page 136 and 137:
136 — Afb. 83 Lengte en breedte v
Page 138:
138 — 1 2 3 0 3cm
Page 141 and 142:
1 2 3 Afb. 89 1-3: kernen (schaal 1
Page 143 and 144:
eedte mm 80 70 60 50 40 30 20 10 0
Page 145 and 146:
% breedte mm 35,0 30,0 25,0 20,0 15
Page 147 and 148:
Tabel 65: Cortexbedekking op gemodi
Page 149 and 150:
Tabel 67: Verdeling artefacten naar
Page 151 and 152:
Tabel 70: Verspreiding van het aant
Page 153 and 154:
153 — 141 137 138 139 140 142 143
Page 155 and 156:
Tabel 72: Vondsten naar bodemhorizo
Page 157 and 158:
Aantal 8 7 6 5 4 3 2 1 0 niet aange
Page 159 and 160:
8.1.4.3 Conclusie en discussie De g
Page 161 and 162:
ouwvoor terechtkomen. Omdat het geb
Page 163 and 164:
Tabel 74: Typologische samenstellin
Page 165 and 166:
1 2 Afb. 105 Klopsteen van gepolijs
Page 167 and 168:
3 1 2 Afb. 107 Gebroken klingen (sc
Page 169 and 170:
eedte mm % 45 40 35 30 25 20 15 10
Page 171 and 172:
Tabel 77: Gemodificeerde en ongemod
Page 173 and 174:
Tabel 80: Verdeling artefacten naar
Page 175 and 176:
Tabel 82: Aanwezigheid van patina o
Page 177 and 178:
177 — Afb. 113 Verspreiding van a
Page 179 and 180:
179 — Afb. 115 Verspreiding van k
Page 181 and 182:
Tabel 83: Verspreiding van het aant
Page 183 and 184:
Afb. 117 Locatie van de raaien op p
Page 185 and 186:
eedte mm 50 45 40 35 30 25 20 15 10
Page 187 and 188:
eedte mm 45 40 35 30 25 20 15 10 5
Page 189 and 190:
Tabel 90: Gemodificeerde en ongemod
Page 191 and 192:
Tabel 93: Aanwezigheid van cortex (
Page 193 and 194:
% 35 30 25 20 15 10 5 0 Tabel 96: G
Page 195 and 196:
312200 312300 312400 1359 1360 1361
Page 197 and 198:
197 — Afb. 126 Verspreiding van d
Page 199 and 200:
311750 312000 312250 0 Kiezelkuilsw
Page 201 and 202:
45 40 35 30 25 % 20 15 10 5 0 1-10
Page 203 and 204:
Tabel 97: Typologische samenstellin
Page 205 and 206:
eedte mm 35 30 25 20 15 10 5 0 Tabe
Page 207 and 208:
Tabel 100: De onderscheiden categor
Page 209 and 210:
Tabel 102: Verdeling van de aanwezi
Page 211 and 212:
Tabel 105: Voorkomen van patina op
Page 213 and 214: aantal 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0
Page 215 and 216: Bouw voor Colluvium Bt-horizont 0 1
Page 217 and 218: Tabel 108 Verdeling van de ondersch
Page 219 and 220: 1 Afb . 143 Levallois kern (schaal
Page 221 and 222: 1 Afb. 145 Klingkern (schaal 1:1).
Page 223 and 224: 1 2 3 Afb. 147 1-4: Klingen (schaal
Page 225 and 226: onbewerkte stukken vuursteen. De ou
Page 227 and 228: dateren uit de 14e-15e eeuw. De sch
Page 229 and 230: 9 Conclusie en discussie 9.1 Inleid
Page 231 and 232: en jongere afzetting is dan de kalk
Page 233 and 234: Tabel 112: Verdeling van de vondste
Page 235 and 236: ken klingen van >80 mm komen zelden
Page 237 and 238: 313 312 311 Afb. 149 Voorkomen van
Page 239 and 240: perioden dagzomen. Het is dus mogel
Page 241 and 242: Brounen, F.T.S., 1998: Vergeten lan
Page 243 and 244: Geyter, G. de, & R. Nijs 1982: Petr
Page 245 and 246: Maarleveld, G.C., 1973: Periglacial
Page 247 and 248: Smidt, J.T. de, 1981: De Nederlands
Page 249: Bijlagen Bijlage I: kenmerken van d
Page 252 and 253: 252 — Bijlage II: gemodificeerd 1
Page 255 and 256: Samenvatting In de 20e eeuw zijn ve
Page 257 and 258: 311250 311500 311750 312000 over ca
Page 259 and 260: Legenda Geologische orgelpijpen Nie
Page 261 and 262: 261 —
Page 263: Afb. 5 Foto 1925-69 van de opgravin
Page 267 and 268: Afb. 6 Verspreiding van artefacten
Page 269 and 270: men bij Rullen zijn verwerkt, zijn
Page 271 and 272: ijl die vermoedelijk tot de grafgif
Page 273 and 274: 3 Schedel ‘Rijckholt 1’ nader b
Page 275 and 276: slachtsspecifieke kenmerken scoren
Page 277 and 278: toekomst ook deze schedel zeer waar
Page 279 and 280: werden weggedrukt. Op dit moment we
Page 281 and 282: Literatuur Aldenhovener Platte 1979
Page 283 and 284: Gehlen, B. & W. Schön 2009: Jünge
Page 285 and 286: Kieselbach, P., 2000: Metamorphose
Page 287 and 288: Vanmontfort, B., H. Collet & Ph. Cr
Page 289 and 290: 1 Inleiding Het eindverslag van de
Page 291 and 292: 2 Onderzoek aan de schedel ‘Rijck
Page 293 and 294: Afb. 4 Pathologie aan voorhoofd en
Page 295 and 296: 3 Is dit een neolithische schedel?
Page 297 and 298: schijnlijk in het Neolithicum en ze
Page 299 and 300: uiterlijk en het gewicht van de Rij
Page 301 and 302: 6 Samenvattend Van Vark heeft begin
Page 303: Rubini, M., E. Bonafede & S. Moglia
show all

Archeologisch onderzoek in de omgeving van het prehistorische

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?