Archeologisch onderzoek in de omgeving van het prehistorische

3 Schedel ‘Rijckholt 1’
nader beschouwd
In de volgende paragrafen bespreken we de
vondst van de schedel ‘Rijckholt 1’ (afb. 4) in zowel
de archeologische en geologische context
van de mijn als met betrekking tot de activiteiten
rond de opgraving, om zo tot een duiding
van de gegevens te komen. De vraag daarbij is
hoe de datering van de schedel te plaatsten in de
geschiedenis van de mijn: van haar neolithische
oorsprong tot op heden.
3.1 Vondstomstandigheden
De schedel werd in november 1965 aangetroffen
in een ondiepe uitholling aan het eind van een
mijngang waar deze doodloopt op een geologische
orgelpijp, en op ongeveer 6 m afstand van
de bijbehorende schacht (afb. 7 en 8). De vindplaats
lag ongeveer 8 m onder het huidige maaiveld.
Het voorste deel van het mijngangetje (vanuit de
schacht gezien) was over een lengte van ca. 3 m
volledig opgevuld met kalkpuin, waarbij de opvulling
tot het dak reikt; in de achterste 3 m was
de gang voor ca. 60% van de hoogte opgevuld.
Bovendien lagen er boven op de vulling grote
kalkbrokken die uit het dak waren uitgebroken.
De bijbehorende schacht (no. 8) was ook opgevuld,
en kon aan de oppervlakte niet worden
herkend.350
3.2 Oorspronkelijke interpretatie van de
schedel
Omdat alleen een schedel was aangetroffen,
zonder de rest van het skelet of begeleidende
vondsten, en vanwege de vondstomstandigheden,
werd de vondst destijds door de opgravers
geïnterpreteerd als een rituele depositie.351 Het
bijzetten in een in exploitatie zijnde ondergrondse
vuursteenmijn zou duiden op een band tussen
de dode en de mijnwerkers: waarschijnlijk was hij
één van hen. Voor deze opvatting waren toentertijd
ook ondersteunende argumenten aanwezig,
in de vorm van schedelbegravingen in verlaten
vuursteenateliers en door instortingen verraste
en levend begraven mijnwerkers uit Obourg en
Strépy, in de buurt van Spiennes in het Belgische
Henegouwen.352 Dit beeld is inmiddels in belangrijke
mate herzien.353 Nieuw onderzoek,
deels op basis van AMS-dateringen heeft aangetoond
dat de roemruchte, wereldberoemde verongelukte
mijnwerkers van Obourg en Strépy
geen neolithische ouderdom hebben. In het geval
van Obourg lijkt van een bewuste vervalsing
sprake te zijn, met een mannelijke schedel en een
vrouwelijk postcraniaal skelet. Het skelet van
Strépy zou uit een Merovingisch grafveld kunnen
komen; de erbij gelegde hertshoornen mijnwerkershakken
zijn gezien hun inventarisnummers
van elders afkomstig. Ook de veronderstelde
schedelbegravingen uit Spiennes kunnen de
toets der kritiek inmiddels niet meer doorstaan.
Echter, de zogenoemde ‘schedel van Hamal-
Nandrin’ is ondertussen ook gedateerd (GrA-
26908: 3840.± 35 BP, zie boven) en heeft dus wel
een neolithische ouderdom. Bovendien is er bij
nieuw onderzoek in Spiennes – in het mijnbouwgebied
Petit-Spiennes – in een schachtvulling een
compleet skelet aangetroffen dat in het Midden-
Neolithicum is gedateerd (Bêta-110638: 4500
± 50 BP).354 In beide gevallen is echter geen
sprake van rituele depositie of mijnramp.
3.3. Fysisch-antropologische beschrijving
van de schedel
Hoewel de schedel in het verleden fysisch antropologisch
is onderzocht355 is dit nogmaals gedaan
volgens thans gebruikelijke methoden.356
Geslacht en leeftijd bij overlijden van de ‘oorspronkelijke
eigenaar’ van de schedel zijn vastgesteld
aan de hand van de richtlijnen van de
Workshop of European Anthropologists (WEA 1980).
Aanvullend is de skeletleeftijd bepaald aan de
hand van de eruptie van het gebit, de slijtage
van het kauwoppervlak van de bewaard gebleven
gebitselementen en de mate van sluiting
van de schedelnaden aan de buitenzijde van de
schedel.357 De schedel is tevens visueel geïnspecteerd
op tekenen van ziekte of geweld en op
273
—
³⁵⁰ Rademakers 1998b; Felder, Rademakers,
De Grooth 1998, 54-56.
³⁵¹ Rademakers 1998b, 237.
³⁵² Vergelijk De Laet & Glasbergen 1959, 63.
³⁵³ Heinzelin et al. 1993.
³⁵⁴ Collet et al. 2006, 69.
³⁵⁵ Van Vark 1971.
³⁵⁶ Dit onderzoek is verricht door de derde
auteur en is weergegeven in deel III van
dit rapport.
³⁵⁷ Ubelaker 1978; Brothwell 1981; Pot 1988;
Buikstra & Ubelaker 1994.