Archeologisch onderzoek in de omgeving van het prehistorische

men bij Rullen zijn verwerkt, zijn er toch enkele
schaarse spitsklingen en bijlfragmenten van gemijnde
Rijckholt-vuursteen herkend. Datzelfde is
het geval in het MK II Erdwerk van Heerlen-
Schelsberg, waar verder vooral vuurstenen van
het type Valkenburg zijn gebruikt.282
In het Nederlandse kustgebied ontbreekt relevant
materiaal in de Midden-Swifterbant-lagen
van de Hazendonk283 en in Hoornaar-Lage
Giessen.284 Van Brandwijk-Het Kerkhof daarentegen,
is een aantal macrolithische klingen gepubliceerd
van Rijckholt- en/of Spiennesvuursteen.
Ze zijn afkomstig uit het onderste
deel van laag L50, gedateerd tussen 4220-3940
v.Chr. Na een gebruikssporenonderzoek concludeert
Van Gijn dat deze artefacten ‘exotische’
gebruikssporen vertonen, die gebruikelijk zijn op
vindplaatsen in het Maasdal, maar die ontbreken
op de artefacten van lokaal bewerkte vuursteentypen.285
Volgens Van Gijn zijn ze in gebruikte
staat in Brandwijk geïmporteerd, niet
met de bedoeling om ze verder te gebruiken,
maar als aandenken, als teken van verbondenheid
tussen de bewoners van Brandwijk en de
boeren van de Michelsberg-cultuur.
Voor enkele nederzettingen uit het Rijnlandse
bruinkoolgebied wordt een andere situatie beschreven.
Zowel in Koslar 10 (MK I)286, als in
Inden 9 (MK II)287 zijn wel aanzienlijke hoeveelheden
Rijckholt-vuursteen aangetroffen, waaronder
zowel bijlen als macrolithische klingwerktuigen.
Al het materiaal is intensief gebruikt en
hergebruikt. Zelfs wanneer we er rekening mee
houden dat onder de als Rijckholt gedetermineerde
artefacten ook stukken uit Rullen en uit
de Hesbaye zijn verborgen,288 blijft het verschil
met zowel de Limburgse vindplaatsen als met
Brandwijk opmerkelijk. Ook in Bochum-
Altenbochum (Westfalen) en het Erdwerk van
Mayen (Rijnland-Pfalz, bij Koblenz) lijkt overwegend
Rijckholt-vuursteen te zijn gebruikt.289.
Wederom zijn enkele vindplaatsen in Baden-
Württemberg het vermelden waard.290 Aichbühl
(Aichbühl Cultuur, vanaf 4260 v.Chr.);
Eberdingen-Hochdorf bij Stuttgart (Älteres
Schussenried, met MK II importen) en mogelijk
Ilsfeld-Ebene (Kr. Heilbronn, MK II en MK IV).
Vindplaatsen gedateerd tussen 4000 en
3500 v.Chr.
De cluster van 14C-dateringen rond 3970-3700
v.Chr. suggereert dat een belangrijk deel van de
activiteiten in Rijckholt in de eerste helft van het
vierde millennium moet worden geplaatst, dat
wil zeggen gelijktijdig met de fasen III-V van de
Michelsberg-cultuur en met de Hazendonk
Groep.
In talrijke nederzettingen uit deze periode zijn
inderdaad artefacten van gemijnde Rijckholtvuursteen
aangetroffen, maar vaak in opvallend
geringe hoeveelheden. Opmerkelijk is bijvoorbeeld
dat in Maastricht-Klinkers, een MK-III nederzetting
in de directe omgeving van de mijnen,
naar verhouding veel eluviale vuursteen werd
gebruikt. Van gemijnde Rijckholt-vuursteen zijn
alleen klingen en klingwerktuigen aangetroffen,
geen bijlen.291 Meer naar het noorden zijn in het
Maasdal in de afgelopen decennia verscheidene
nieuwe MK-vindplaatsen opgegraven, zoals
Haelen-Napoleonsweg,292 Haelen-
Windmolenbos,293 Helden-Panningen,294
St.Odiliënberg-Neliske,295 Roermond-
Breidberg.296 Op al deze sites is het grootste
deel van de artefacten gemaakt van gerolde
vuurstenen, die in lokale grindafzettingen van de
Maas zijn verzameld. Macrolithische klingen en
klingwerktuigen van gemijnde Rijckholtvuursteen
zijn uiterst schaars, en soms, zoals in
Haelen-Napoleonsweg, ontbreken ze volledig.
Versleten en gebroken geslepen bijlen (uit
Rijckholt, Valkenburg en Haspengouwse vuursteen)
werden regelmatig hergebruikt als kernsteen
voor de productie van afslagen.
In de Hazendonk Groep zien we grote verschillen
tussen de situatie in het Oostelijk Rivierengebied
en de kuststreek: in de nederzettingen Linden-
Kraaienberg,297 Wijchen-Het Vormer,298 Beers-
Gassel299 en Grave-Pater Berthierstraat300 was
een aanzienlijke hoeveelheid gemijnde vuursteen
van het type Rijckholt bewerkt, vooral
voor het vervaardigen van klingwerktuigen. In
Linden-Kraaienberg werd bovendien een depositie
met drie op elkaar passende klingen aangetroffen.
Bijlen zijn zeldzaam – ze ontbreken bijvoorbeeld
in Grave en Gassel – en veelal
secundair hergebruikt als kernsteen. In de kust-
269
—
²⁸² Schreurs & Brounen 1998; Schreurs 2005.
²⁸³ Raemaekers 1999.
²⁸⁴ Van Hoof 2008.
²⁸⁵ Van Gijn 2008.
²⁸⁶ Höhn 1997a.
²⁸⁷ Höhn 1997b.
²⁸⁸ Schreurs in prep; Schreurs & Brounen
1998; Gehlen & Schön 2009.
²⁸⁹ Willms 1982.
²⁹⁰ Kieselbach 2000; 2004.
²⁹¹ Schreurs 1992.
²⁹² Lohof (red.) in voorbereiding.
²⁹³ Schutte 2006.
²⁹⁴ Rensink et al. 2006.
²⁹⁵ Verhart 2000.
²⁹⁶ Verhart & Wansleeben 1999, Van Dijk 2004.
²⁹⁷ Louwe Kooijmans & Verhart 1990.
²⁹⁸ Louwe Kooijmans 1980.
²⁹⁹ Verhart & Louwe Kooijmans 1989.
³⁰⁰ Verhart 1989.