Archeologisch onderzoek in de omgeving van het prehistorische

werden weggedrukt. Op dit moment werd aan
de rand van de orgelpijp even onder de vloer van
gangetje C de schedel zichtbaar (afb. 8). Op de
schedel waren enkele 30-40 cm grote brokken
kalksteen gevallen, waardoor het gevaar van
stukdrukken groot was. Daarom werden de andere
aanwezigen erbij geroepen om de schedel
te kunnen verwijderen. Twee mensen steunden
de grote blokken kalksteen terwijl een derde de
schedel vrijmaakte door er los materiaal onder
weg te krabben. Nadat de schedel in veiligheid
was gebracht, werden de tegengehouden blokken
losgelaten waarna die de gang in rolden, samen
met nog meer blokken en een deel van de
vulling van de orgelpijp. De situatie werd ongewijzigd
gelaten voor nader onderzoek door Prof.
Waterbolk. Verder wordt opgemerkt dat de
schedel door de blokken van de muur hooguit
enkele centimeters is verschoven. De schedel lag
met de rechterwang op een mengsel van kalk,
grind en verweringsleem, op de overgang van
gang C en de orgelpijp, iets onder het niveau van
de vloer van de gang.
De rapportage uit 1965 geeft dus een wat minder
eenduidig beeld van de vondstomstandigheden
dan de publicaties uit 1998.375 Vooral van belang
lijkt het feit dat de exacte waarneming van de
vondstomstandigheden werd bemoeilijkt doordat
de berging in feite tijdens een instortingssituatie
moest plaatsvinden. Uit de boven geciteerde
beschrijving volgt dat de schedel in feite is ontdekt
op een moment dat hij al werd verplaatst
door de druk van de leegstromende vulling van
de orgelpijp. Bovendien lag hij niet in de eigenlijke
mijngang, maar op de overgang tussen het
gangetje en de orgelpijp. Meer relevant is wellicht
dat er acht maanden liggen tussen het bereiken
van de vindplaats en de hervatting van de werkzaamheden
waarbij de schedel werd ontdekt.
De schedel is aangetroffen op de overgang van
een mijngangetje en een geologische orgelpijp.
Deze orgelpijpen zijn onder invloed van doorsijpelend
regenwater ontstaan nadat boven op het
kalksteenpakket door de Maas zand en grind
waren afgezet.376 Ze zijn dan ook gevuld met ingezakt
grind en zand. Brede pijpen hebben bovendien
een kern van löss die afkomstig is van
de boven de grindlaag gelegen lössafzettingen.
Al deze geologische processen spelen zich af in
het Kwartair, ver voor de aanleg van de mijnen.
Dit betekent dat de schedel niet in de afgelopen
eeuwen via de orgelpijp in de mijn terecht gekomen
kan zijn.
Na het bekend worden van de late datering van
de ‘Rijckholt 1’ schedel is geopperd dat het niet
om een orgelpijp handelt, maar om een in de
moderne tijd gegraven schacht voor het winnen
van mergel, of om een proefschacht om te zien
of er geschikte vuursteen te winnen was voor de
geweervuurstenen-industrie, een miljoenenbedrijf
in vooral de 18e en 19e eeuw. De schedel zou
dan niet uit ‘gangetje C’ afkomstig zijn, maar zou
uit de vulling van deze schacht stammen. Er zijn
echter geen aanwijzingen die deze hypothese
ondersteunen. Mogelijk kan een onderzoek aan
het oppervlak bij het schachtveld uitsluitsel brengen
over de ware aard van het verticale spoor.
De laatste suggestie is dat de schedel in de context
van de opgraving zelf moet worden geplaatst.
Gezien hun staat van dienst, ligt het voor
ons bij deze laatste mogelijkheid overigens niet
in de rede te vermoeden dat dit door het opgravingsteam
is gedaan, bijvoorbeeld in een bewuste
poging om het belang van hun onderzoek
te vergroten. Het kan zijn dat de schedel in 1965
door een insluiper in de mijn is gedeponeerd. Dit
zou kunnen zijn gebeurd in de periode tussen 5
maart 1965, het moment dat men op gang C
stuit en de werkzaamheden tijdelijk staakt, en 5
november 1965, als de werkzaamheden weer
worden opgepakt en men de vondst doet.
Ondanks het feit dat een (provisorisch) hek was
geplaatst, is de opgraving herhaaldelijk door onbevoegden
bezocht. Punt is wel dat er geen aanwijzingen
zijn dat de muur van blokken in deze
periode is aangetast en dat hij pas tevoorschijn
kwam nadat een deel van de kalkvloer was weggehakt.
Kortom: de situatie was dermate instabiel
dat ondeskundige manipulatie tot een gevaarlijke
situatie had kunnen leiden. Wat de
werkelijke toedracht is geweest, is op grond van
de gegevens niet meer te achterhalen. Voor onze
kennis over het Neolithicum of de geschiedenis
van de vuursteenmijnbouw is de schedel in elk
geval niet meer relevant.
³⁷⁵ Rademakers 1998b; Felder et al. 1998.
³⁷⁶ Felder & Felder 1998.
279
—