Archeologisch onderzoek in de omgeving van het prehistorische

270
—
³⁰¹ Van Gijn et al. 2005/2006.
³⁰² Houkes 2008.
³⁰³ Cf. Louwe Kooijmans 2005/2006.
³⁰⁴ Vergelijk Höhn 2002.
³⁰⁵ Arora, Franzen & Franzen 1988.
³⁰⁶ Hilbert 1979.
³⁰⁷ Willms 1982, Knoche 2008.
³⁰⁸ Knoche 2008.
³⁰⁹ Wallbrecht 2000.
³¹⁰ Cf. Raetzel-Fabian 2000.
³¹¹ Wetteraukreis, Höhn 2002.
³¹² Behrends 1991, Hoffstadt & Maier 1999,
Kieselbach 2000, 2004.
³¹³ Billamboz 1998.
³¹⁴ Billamboz 1998.
³¹⁵ Billamboz 1998.
³¹⁶ Mondelinge mededeling Kurt Altorfer
september 2010.
³¹⁷ Altorfer & Affolter 2010.
³¹⁸ Van Gijn en Bakker 2005.
³¹⁹ Schreurs 2005.
³²⁰ Richter 1997.
³²¹ Raetzel-Fabian 2000.
³²² Van Hoof & Van Wijk 2005.
³²³ Drenth, Heijmans & Keijers 2003.
³²⁴ Modderman 1964; Verhart 1981.
streek spelen macrolithische klingen van gemijnde
Rijckholt- en/of Spiennes-vuursteen een ondergeschikte
rol. In Schipluiden zijn bijvoorbeeld
slechts vijf artefacten als zodanig gedetermineerd,
minder dan 0,1 % van het onderzochte
materiaal.301 Het zijn wel de grootste artefacten
van de site, met een gemiddelde breedte van
bijna 3 cm. In Wateringen 4 en op de Hazendonk
(laag 3) is Rijckholt- en/of Spiennes-vuursteen
slechts in de vorm van hergebruikte bijlen herkend,
terwijl het in Ypenburg vindplaats 4 onder
de ruim vijfduizend onderzochte artefacten geheel
niet werd aangetroffen.302 Het is echter niet
uit te sluiten dat er enkele exemplaren aanwezig
zijn onder de talrijke bijlfragmenten waarvan de
grondstof niet kon worden bepaald. Zoals eerder
besproken, kan in dit gebied geen toewijzing aan
hetzij Rijckholt, hetzij Spiennes plaatsvinden. Uit
de studie van het overige lithische materiaal
blijkt dat een deel van de nederzettingen in
kwestie waarschijnlijk zowel contacten met
Henegouwen en Noordwest-Frankrijk als met
het Midden-Maasgebied en de Ardennen heeft
gehad.303
In het Rijnland zijn, ondanks het intensieve onderzoek
in het bruinkoolgebied, geen goed gedateerde
vondstcomplexen uit de MK III fase bekend.304
Wel is er een depotvondst (cache) met
dertien, deels aan elkaar passende klingen uit de
MK IV of V nederzetting Garzweiler.305 Uit
Hambach 11 stammen naast macrolithische
Rijckholt-klingen ook bijlen van Lousbergvuursteen.306
Westfalen daarentegen heeft voor
deze periode veel gegevens geleverd: er zijn verscheidene
nederzettingen met aanzienlijke hoeveelheden
gemijnde Rijckholt-vuursteen, zoals
Coesfeld-Harle, Osterwick en Nottuln uit het
Münsterland307 en Soest.308 In al deze sites zijn
naast klingen ook bijlen geïmporteerd, die na
beschadiging als kernsteen zijn hergebruikt.
Wallbrecht noemt voor het gebied tussen
Göttingen en Hannover, ten oosten van de
Weser, zo’n dertig Michelsberg-vindplaatsen
met macrolithische artefacten van Rijckholtvuursteen,
waaronder de Salzberg bij
Höckelheim (Landkr. Northeim).309 Voor Hessen
kunnen worden genoemd de Gaulskopf bij
Warburg-Ossendorf (Kr. Höxter), de Büraberg en
Niedenstein (beide Schwalm-Eder-Kreis310 en
Echzell-Wannkopf).311 Bijlen ontbreken echter in
deze oostelijke vindplaatsen.
Ook uit Zuidwest-Duitsland is een reeks goed
gedateerde macrolithische klingen en klingwerktuigen
bekend.312 Genoemd kunnen worden:
Bruchsal, Ilsfeld-Ebene (Kr. Heilbronn) en
Heilbronn-Klingenberg voor de Michelsbergcultuur;
Eberdingen-Hochdorf (Kr. Ludwigsburg),
Allershausen-Hartöchsle (Kr. Biberach) en
Leonberg-Hofingen, Kr. Böblingen voor
Schussenried (met dendrochronologische dateringen
tussen 3955-3871)313; Wangen-
Hinterhorn (Kr. Konstanz) voor Pfyn (gedateerd
tussen 3870 en 3799)314 en Hornstaadt-Hörnle1
en Bodman-Weiler voor de Hornstaadt Groep
(van 3913 tot na 3890).315 Recentelijk zijn zelfs
uit de Zwitserse Cortaillod-vindplaatsen enkele
klingen en spaandolken uit vuursteen van het
type Rijckholt bekend geworden,316 bijvoorbeeld
uit Zürich-Kleiner Hafner pakket 4A/B. In deze
gevallen heeft microscopisch onderzoek door
Jehanne Affolter aangetoond dat het materiaal
werkelijk uit de Limburgse Kalksteen van Lanaye
stamt. 317
Vindplaatsen gedateerd na 3500 v.Chr.
Ook uit de tweede helft van het vierde en de eerste
helft van het derde millennium zijn vindplaatsen
met gemijnde Rijckholt-vuursteen bekend.
Het zijn er niet veel en het
verspreidingsbeeld vertoont grote hiaten. Dat
beeld komt echter overeen met het algehele
beeld voor deze periode, vergelijk bijvoorbeeld
Van Gijn en Bakker318 en Schreurs319 voor
Nederland, Richter voor het Rijnland320 en
Raetzel-Fabian voor Westfalen en Hessen.321
Weliswaar is in de afgelopen tijd een klein aantal
nieuwe grondsporen met aardewerk van de
Stein Groep ontdekt, bijvoorbeeld in Geleen-Hof
van Limburg322 en Ittervoort.323 Deze worden
echter als kuilen met een bijzonder karakter gezien,
waarbij in het midden blijft of het daarbij
om rituele deposities, graven of bijvoorbeeld
woonkuilen gaat. Vuursteen ontbreekt in deze
complexen. Rijckholt-vuursteen ontbreekt ook
in de naamgevende grafkelder van Stein,324 net
als Lousberg-vuursteen overigens. De geslepen