Archeologisch onderzoek in de omgeving van het prehistorische

schijnlijk in het Neolithicum en zelfs ook binnen
de autochtone neolitische bevolkingsgroep geclassificeerd
kan worden.401 Ook al is hij van mening
dat ‘hoewel de variatiebreedte van bijvoorbeeld
de huidige Nederlandse bevolking, voor
zover het de schedelmorfologie betreft, zeer
groot is, blijkt toch uit de thans beschikbare cijfers,
dat de overlap met neolithische bevolkingsgroepen
dienaangaande gering moet zijn, voor
zover deze al bestaat’. Hij geeft voor deze conclusie
geen enkele verwijzing naar relevante onderzoeksgegevens
of literatuur. Zijn gepresenteerde
overzicht402 met de gevonden
overeenkomstige D2-afstanden van zo’n 80
(sub)recente Nederlandse schedels met een grote
groep Noord-Europese neolithische schedels,
spreekt deze bewering zelfs tegen.
Beoordeling van de fysisch-antropologische
datering
Hoe hard is nu het gepresenteerde bewijs dat
deze schedel in het Neolithicum kan worden gedateerd?
Rademakers meent zelfs dat de schedel
qua schedelmorfologie mogelijk behoorde tot
een vroeg-neolithische populatie.403 Van Vark
zelf heeft deze datering nooit zo nauwkeurig geformuleerd
en heeft het bij een zeer waarschijnlijke
neolithische schedel gehouden. Wel blijkt
uit het voorgaande overduidelijk dat naar een
bepaalde – c.q. gewenste – conclusie is toegewerkt.
Er is geen sprake van harde, onweerlegbare
bewijzen dat de schedel ‘Rijckholt 1’ ‘zeer
waarschijnlijk in het Neolithicum’ gedateerd kan
worden. Ook is er geen enkel hard gegeven dat
de schedelvorm in die bewuste periode en voor
de autochtone Nederlandse populatie overwegend
dolichocephaal zou zijn. Langvormige tot
gemiddelde schedels zijn normaal en veelvoorkomend
in geheel Noordwest-Europa gedurende
de gehele pre- en protohistorie.404 Ook de
bekende aan de Michelsberg-periode toegeschreven
schedels variëren qua vorm van hyperdolichocraan
(een extra lange schedel), via dolichocraan
(een lange schedel) naar mesocraan (een
gemiddelde schedel).
De in 1923 in het Rijckholterbos door Hamal-
Nandrin gevonden schedel is van een jonge
vrouw405 en werd indertijd ook gedateerd in het
Neolithicum. Deze vrouwenschedel is echter helemaal
niet dolichocephaal, maar juist uitgesproken
kortschedelig (brachycephaal). Er werd
destijds niet nader gedifferentieerd of de schedel
uit het Vroeg-, Midden- of Laat-Neolithicum
zou stammen. Inmiddels is de schedel met behulp
van 14C gedateerd op 3840 ± 35 BP (GrA-
26908).406 Deze uitgesproken kortschedelige
vrouw is dus overleden in het Laat-Neolithicum.
Naast de kritiek op het dateren van individuen
op morfologische gronden, is natuurlijk kritiek
mogelijk op het zondermeer vergelijken van de
schedels afkomstig van mannen met schedels
afkomstig van vrouwen. Het is maar zeer de
vraag of schedels van mannen en vrouwen, gezien
de geslachtsgebonden morfologische verschillen,
wel op deze wijze onderling vergeleken
mogen worden.407 Een ander belangrijk kritiekpunt
is dat de door Van Vark gebruikte onderzoekspopulatie
te klein is om dergelijke vergelijkende
studies te mogen uitvoeren.
Schedelmorfologische studies mogen alleen
worden toegepast op grote en tevens gesloten
populaties. Aangetroffen overeenkomsten of
verschillen in schedelmorfologie kunnen dan
een indicatie zijn voor de homogeniteit of juist
heterogeniteit binnen populaties. Zo zijn er
fraaie resultaten geboekt in recente craniometrische
studies naar familieverwantschappen, regionale
variatie en diversiteit op populatieniveau.408
Craniometrie kan dus niet als methode worden
gebruikt om een enkele schedel met behulp van
morfologische kenmerken in de tijd te plaatsen.
Schedelmorfologie is daarmee absoluut onbetrouwbaar
als methode voor datering van het
individu. Ook is er sprake van een grotere morfologische
variatie dan in de jaren ’70 nog werd
verondersteld (en waarschijnlijk gehoopt). Zelfs
in die jaren ’70 stond de betrouwbaarheid van
de door Van Vark toegepaste D2-methode in het
geheel niet vast. Meten-is-weten-methodieken
waren indertijd wel enorm populair.
Koolstofdateren kwam immers net op als (daterings)methode,
en binnen de fysische antropologie
was men gewend terug te grijpen op dergelijke
methodieken.
297
—
⁴⁰¹ Van Vark 1972, 28.
⁴⁰² Van Vark 1972, 31.
⁴⁰³ Rademakers 1998, 242.
⁴⁰⁴ Onder andere Huizinga 1958; Gerhardt
1976; Wahl & König 1987, Relethford
1994.
⁴⁰⁵ Geschatte leeftijd 20-25 jaar. De schedel
wordt bewaard in het Bonnefantenmuseum
te Maastricht onder inventarisnummer
2969A.
⁴⁰⁶ Gekalibreerd (2σ) 2457-2200 cal BC.
⁴⁰⁷ Onder andere Saunders 1989.
⁴⁰⁸ Rubini 1996; Rubini, et al. 1997; Rubini,
Bonafede & Mogliazza 1999; Pietrusewsky
& Chang 2003.