Archeologisch onderzoek in de omgeving van het prehistorische

More documents

Recommendations

Info

272 — ³⁴² Günther 1997. ³⁴³ Raetzel-Fabian 2000. ³⁴⁴ Schwellnus 1979. ³⁴⁵ Alle drie Schwalm-Eder-Kreis, Schwellnus 1979. ³⁴⁶ Kieselbach 2000; 2004. ³⁴⁷ Mondelinge mededeling Kurt Altorfer september 2010. ³⁴⁸ Eberli & Altorfer 2009. ³⁴⁹ Mondelinge mededeling Kurt Altorfer september 2010. jongere fase worden geplaatst.341 In de collectieve graven met Rijckholt-vuursteen zijn twee clusters te herkennen. De westelijke groep, in de omgeving van Soest, omvat Hiddingsen en Ostönnen (Kr. Soest), Uelde (Kr. Anröchte), Beckum-Dalmen en Lippburg (Kr. Beckum) en Wintergalen (Kr. Lippetal). Deze vindplaatsen zijn ongeveer 200 km van Rijckholt verwijderd. Tot de oostelijke groep, in de omgeving van Kassel, en dus op ongeveer 320 km van Rijckholt, horen onder andere drie van de collectieve graven in Warburg (Kr. Höxter),342 de steenkist Calden I343 en Züschen I Schwalm-Eder-Kreis.344 Uit deze omgeving stammen ook nederzettingen en Erdwerke met relevant materiaal, zoals de Hasenberg bij Lohne, de Wartberg bij Niedenstein en de Güntersberg bij Gudenberg.345 Zuidwest-Duitsland behoort in deze periode niet meer tot het verspreidingsgebied van Rijckholt-vuursteen. Daar hebben de connecties in oostelijke richting de overhand gekregen, zoals blijkt uit de wel doorlopende import van Beierse plaatvormige vuurstenen.346 Recentelijk zijn echter twee Zwitserse vondsten uit een Horgener context bekend geworden,347 waaronder een spaandolk uit Cham-Bachgraben bij Zug,348 en er zijn zelfs enkele nog ongepubliceerde vondsten in schnurkeramische lagen aangetroffen.349
3 Schedel ‘Rijckholt 1’ nader beschouwd In de volgende paragrafen bespreken we de vondst van de schedel ‘Rijckholt 1’ (afb. 4) in zowel de archeologische en geologische context van de mijn als met betrekking tot de activiteiten rond de opgraving, om zo tot een duiding van de gegevens te komen. De vraag daarbij is hoe de datering van de schedel te plaatsten in de geschiedenis van de mijn: van haar neolithische oorsprong tot op heden. 3.1 Vondstomstandigheden De schedel werd in november 1965 aangetroffen in een ondiepe uitholling aan het eind van een mijngang waar deze doodloopt op een geologische orgelpijp, en op ongeveer 6 m afstand van de bijbehorende schacht (afb. 7 en 8). De vindplaats lag ongeveer 8 m onder het huidige maaiveld. Het voorste deel van het mijngangetje (vanuit de schacht gezien) was over een lengte van ca. 3 m volledig opgevuld met kalkpuin, waarbij de opvulling tot het dak reikt; in de achterste 3 m was de gang voor ca. 60% van de hoogte opgevuld. Bovendien lagen er boven op de vulling grote kalkbrokken die uit het dak waren uitgebroken. De bijbehorende schacht (no. 8) was ook opgevuld, en kon aan de oppervlakte niet worden herkend.350 3.2 Oorspronkelijke interpretatie van de schedel Omdat alleen een schedel was aangetroffen, zonder de rest van het skelet of begeleidende vondsten, en vanwege de vondstomstandigheden, werd de vondst destijds door de opgravers geïnterpreteerd als een rituele depositie.351 Het bijzetten in een in exploitatie zijnde ondergrondse vuursteenmijn zou duiden op een band tussen de dode en de mijnwerkers: waarschijnlijk was hij één van hen. Voor deze opvatting waren toentertijd ook ondersteunende argumenten aanwezig, in de vorm van schedelbegravingen in verlaten vuursteenateliers en door instortingen verraste en levend begraven mijnwerkers uit Obourg en Strépy, in de buurt van Spiennes in het Belgische Henegouwen.352 Dit beeld is inmiddels in belangrijke mate herzien.353 Nieuw onderzoek, deels op basis van AMS-dateringen heeft aangetoond dat de roemruchte, wereldberoemde verongelukte mijnwerkers van Obourg en Strépy geen neolithische ouderdom hebben. In het geval van Obourg lijkt van een bewuste vervalsing sprake te zijn, met een mannelijke schedel en een vrouwelijk postcraniaal skelet. Het skelet van Strépy zou uit een Merovingisch grafveld kunnen komen; de erbij gelegde hertshoornen mijnwerkershakken zijn gezien hun inventarisnummers van elders afkomstig. Ook de veronderstelde schedelbegravingen uit Spiennes kunnen de toets der kritiek inmiddels niet meer doorstaan. Echter, de zogenoemde ‘schedel van Hamal- Nandrin’ is ondertussen ook gedateerd (GrA- 26908: 3840.± 35 BP, zie boven) en heeft dus wel een neolithische ouderdom. Bovendien is er bij nieuw onderzoek in Spiennes – in het mijnbouwgebied Petit-Spiennes – in een schachtvulling een compleet skelet aangetroffen dat in het Midden- Neolithicum is gedateerd (Bêta-110638: 4500 ± 50 BP).354 In beide gevallen is echter geen sprake van rituele depositie of mijnramp. 3.3. Fysisch-antropologische beschrijving van de schedel Hoewel de schedel in het verleden fysisch antropologisch is onderzocht355 is dit nogmaals gedaan volgens thans gebruikelijke methoden.356 Geslacht en leeftijd bij overlijden van de ‘oorspronkelijke eigenaar’ van de schedel zijn vastgesteld aan de hand van de richtlijnen van de Workshop of European Anthropologists (WEA 1980). Aanvullend is de skeletleeftijd bepaald aan de hand van de eruptie van het gebit, de slijtage van het kauwoppervlak van de bewaard gebleven gebitselementen en de mate van sluiting van de schedelnaden aan de buitenzijde van de schedel.357 De schedel is tevens visueel geïnspecteerd op tekenen van ziekte of geweld en op 273 — ³⁵⁰ Rademakers 1998b; Felder, Rademakers, De Grooth 1998, 54-56. ³⁵¹ Rademakers 1998b, 237. ³⁵² Vergelijk De Laet & Glasbergen 1959, 63. ³⁵³ Heinzelin et al. 1993. ³⁵⁴ Collet et al. 2006, 69. ³⁵⁵ Van Vark 1971. ³⁵⁶ Dit onderzoek is verricht door de derde auteur en is weergegeven in deel III van dit rapport. ³⁵⁷ Ubelaker 1978; Brothwell 1981; Pot 1988; Buikstra & Ubelaker 1994.
Page 1 and 2:
Een waardestellend onderzoek op sch
Page 3 and 4:
Samenvatting In 2008 en 2009 heeft
Page 5 and 6:
te zijn. Deze schedel, zonder begel
Page 7 and 8:
8.3.1.2 Archeologisch onderzoek 201
Page 9 and 10:
311 312 313 178 Oost-Maarland Maarl
Page 11 and 12:
2 Aanleiding voor het onderzoek Tus
Page 13 and 14:
312 311 0 250m 180 Afb. 2 Locatie v
Page 15 and 16:
3 Doel van het onderzoek Het doel v
Page 17 and 18:
Tabel 1: Archeologische indicatoren
Page 19 and 20:
Tabel 2: Typologische samenstelling
Page 21 and 22:
tatie tot gevolg hebben (tabel 4).
Page 23 and 24:
verkleurt en kan uiteenvallen in kl
Page 25 and 26:
facten dit patroon ook volgen, waar
Page 27 and 28:
5 Werkwijze Bij het onderzoek van h
Page 29 and 30:
naast vindt onderzoek plaats door m
Page 31 and 32:
gorie natuursteen. Natuursteen (kwa
Page 33 and 34:
311 312 313 Gronsveld 1:25.000 Rijc
Page 35 and 36:
311 312 313 onder het maaiveld. Na
Page 37 and 38:
ligt de Bt-horizont direct aan het
Page 39 and 40:
1924 1965 1949 1979 1995 2008 waren
Page 41 and 42:
311 312 313 178 Oost-Maarland Breus
Page 43 and 44:
onderscheiden activiteiten. De indi
Page 45 and 46:
311 312 313 8.1 De Kaap 8.1.1 Perce
Page 47 and 48:
310750 311000 311250 Rijckholt 0 17
Page 49:
+m NAP 123,10 122,10 121,10 120,10
Page 52 and 53:
52 — +m NAP 122,80 122,30 121,80
Page 54 and 55:
54 — +m NAP 122,00 121,00 120,00
Page 56 and 57:
56 — ¹⁵⁰ Dit onderzoek is ui
Page 58 and 59:
58 — ¹⁵¹ Het onderzoek is doo
Page 60 and 61:
60 — Afb. 27 Interpretatie van we
Page 62 and 63:
62 — ca 1,0 m -mv ca 1,6 m -mv Af
Page 64 and 65:
64 — 100 90 80 70 60 % 50 40 30 2
Page 66 and 67:
66 — aantal aantal 12 10 8 6 4 2
Page 68 and 69:
68 — ¹⁵⁶ Vanwege de grote ve
Page 70 and 71:
70 — Tabel 11: Klingen naar type
Page 72 and 73:
72 — scheuren in de vuursteen. De
Page 74 and 75:
74 — kwarts varieert van 3 tot 30
Page 76 and 77:
76 — aantal aantal ¹⁶⁰ De co
Page 78 and 79:
78 — Tabel 22: Enkele karakterist
Page 80 and 81:
80 — Afb. 42 Verspreiding van all
Page 82 and 83:
82 — % 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 2
Page 84 and 85:
84 — Tabel 25: Typologische samen
Page 86 and 87:
86 — Tabel 29: Aanwezigheid en aa
Page 88 and 89:
88 — 342 433 4 43 434 341 340 339
Page 90 and 91:
90 — Tabel 33: Verspreiding van h
Page 92 and 93:
92 — % 35 30 25 20 15 10 5 0 Tabe
Page 94 and 95:
94 — `2 1 Afb. 52 1: gebroken gep
Page 96 and 97:
96 — breedte mm Tabel 37: Verdeli
Page 98 and 99:
98 — 2 1 Afb. 56 1-2: afslagen (s
Page 100 and 101:
100 — 1 Afb. 58 1-2: kernen (scha
Page 102 and 103:
102 — % 45,0 40,0 35,0 30,0 25,0
Page 104 and 105:
104 — ¹⁶⁶ In de boringen wer
Page 106 and 107:
106 — aantal aantal 16 14 12 10 8
Page 108 and 109:
108 — 584 587 586 585 583 516 515
Page 110 and 111:
110 — 311350 311400 311450 311500
Page 112 and 113:
112 — 584 587 586 585 583 516 515
Page 114 and 115:
114 — ceerde artefacten uitsluite
Page 116 and 117:
116 — afgezet en dat het tussenti
Page 118 and 119:
118 — ¹⁷⁰ Waterbolk 1994, ma
Page 120 and 121:
120 — 311250 311500 311750 Rijckh
Page 122 and 123:
122 — +m NAP 125,80 125,30 124,80
Page 124 and 125:
124 — Tabel 53: Verdeling van de
Page 126 and 127:
126 — diepte -mv in cm % 100 -130
Page 128 and 129:
128 — 50 45 40 35 30 % 25 20 15 1
Page 130 and 131:
130 — 8.1.2.4 Conclusie en discus
Page 132 and 133:
132 — ¹⁷⁴ Dit onderzoek is u
Page 134 and 135:
134 — ¹⁷⁶ De onbewerkte stuk
Page 136 and 137:
136 — Afb. 83 Lengte en breedte v
Page 138:
138 — 1 2 3 0 3cm
Page 141 and 142:
1 2 3 Afb. 89 1-3: kernen (schaal 1
Page 143 and 144:
eedte mm 80 70 60 50 40 30 20 10 0
Page 145 and 146:
% breedte mm 35,0 30,0 25,0 20,0 15
Page 147 and 148:
Tabel 65: Cortexbedekking op gemodi
Page 149 and 150:
Tabel 67: Verdeling artefacten naar
Page 151 and 152:
Tabel 70: Verspreiding van het aant
Page 153 and 154:
153 — 141 137 138 139 140 142 143
Page 155 and 156:
Tabel 72: Vondsten naar bodemhorizo
Page 157 and 158:
Aantal 8 7 6 5 4 3 2 1 0 niet aange
Page 159 and 160:
8.1.4.3 Conclusie en discussie De g
Page 161 and 162:
ouwvoor terechtkomen. Omdat het geb
Page 163 and 164:
Tabel 74: Typologische samenstellin
Page 165 and 166:
1 2 Afb. 105 Klopsteen van gepolijs
Page 167 and 168:
3 1 2 Afb. 107 Gebroken klingen (sc
Page 169 and 170:
eedte mm % 45 40 35 30 25 20 15 10
Page 171 and 172:
Tabel 77: Gemodificeerde en ongemod
Page 173 and 174:
Tabel 80: Verdeling artefacten naar
Page 175 and 176:
Tabel 82: Aanwezigheid van patina o
Page 177 and 178:
177 — Afb. 113 Verspreiding van a
Page 179 and 180:
179 — Afb. 115 Verspreiding van k
Page 181 and 182:
Tabel 83: Verspreiding van het aant
Page 183 and 184:
Afb. 117 Locatie van de raaien op p
Page 185 and 186:
eedte mm 50 45 40 35 30 25 20 15 10
Page 187 and 188:
eedte mm 45 40 35 30 25 20 15 10 5
Page 189 and 190:
Tabel 90: Gemodificeerde en ongemod
Page 191 and 192:
Tabel 93: Aanwezigheid van cortex (
Page 193 and 194:
% 35 30 25 20 15 10 5 0 Tabel 96: G
Page 195 and 196:
312200 312300 312400 1359 1360 1361
Page 197 and 198:
197 — Afb. 126 Verspreiding van d
Page 199 and 200:
311750 312000 312250 0 Kiezelkuilsw
Page 201 and 202:
45 40 35 30 25 % 20 15 10 5 0 1-10
Page 203 and 204:
Tabel 97: Typologische samenstellin
Page 205 and 206:
eedte mm 35 30 25 20 15 10 5 0 Tabe
Page 207 and 208:
Tabel 100: De onderscheiden categor
Page 209 and 210:
Tabel 102: Verdeling van de aanwezi
Page 211 and 212:
Tabel 105: Voorkomen van patina op
Page 213 and 214:
aantal 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0
Page 215 and 216:
Bouw voor Colluvium Bt-horizont 0 1
Page 217 and 218:
Tabel 108 Verdeling van de ondersch
Page 219 and 220:
1 Afb . 143 Levallois kern (schaal
Page 221 and 222: 1 Afb. 145 Klingkern (schaal 1:1).
Page 223 and 224: 1 2 3 Afb. 147 1-4: Klingen (schaal
Page 225 and 226: onbewerkte stukken vuursteen. De ou
Page 227 and 228: dateren uit de 14e-15e eeuw. De sch
Page 229 and 230: 9 Conclusie en discussie 9.1 Inleid
Page 231 and 232: en jongere afzetting is dan de kalk
Page 233 and 234: Tabel 112: Verdeling van de vondste
Page 235 and 236: ken klingen van >80 mm komen zelden
Page 237 and 238: 313 312 311 Afb. 149 Voorkomen van
Page 239 and 240: perioden dagzomen. Het is dus mogel
Page 241 and 242: Brounen, F.T.S., 1998: Vergeten lan
Page 243 and 244: Geyter, G. de, & R. Nijs 1982: Petr
Page 245 and 246: Maarleveld, G.C., 1973: Periglacial
Page 247 and 248: Smidt, J.T. de, 1981: De Nederlands
Page 249: Bijlagen Bijlage I: kenmerken van d
Page 252 and 253: 252 — Bijlage II: gemodificeerd 1
Page 255 and 256: Samenvatting In de 20e eeuw zijn ve
Page 257 and 258: 311250 311500 311750 312000 over ca
Page 259 and 260: Legenda Geologische orgelpijpen Nie
Page 261 and 262: 261 —
Page 263 and 264: Afb. 5 Foto 1925-69 van de opgravin
Page 265 and 266: ecente datering van 345 ± 30 BP (G
Page 267 and 268: Afb. 6 Verspreiding van artefacten
Page 269 and 270: men bij Rullen zijn verwerkt, zijn
Page 271: ijl die vermoedelijk tot de grafgif
Page 275 and 276: slachtsspecifieke kenmerken scoren
Page 277 and 278: toekomst ook deze schedel zeer waar
Page 279 and 280: werden weggedrukt. Op dit moment we
Page 281 and 282: Literatuur Aldenhovener Platte 1979
Page 283 and 284: Gehlen, B. & W. Schön 2009: Jünge
Page 285 and 286: Kieselbach, P., 2000: Metamorphose
Page 287 and 288: Vanmontfort, B., H. Collet & Ph. Cr
Page 289 and 290: 1 Inleiding Het eindverslag van de
Page 291 and 292: 2 Onderzoek aan de schedel ‘Rijck
Page 293 and 294: Afb. 4 Pathologie aan voorhoofd en
Page 295 and 296: 3 Is dit een neolithische schedel?
Page 297 and 298: schijnlijk in het Neolithicum en ze
Page 299 and 300: uiterlijk en het gewicht van de Rij
Page 301 and 302: 6 Samenvattend Van Vark heeft begin
Page 303: Rubini, M., E. Bonafede & S. Moglia
show all

Archeologisch onderzoek in de omgeving van het prehistorische

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?