Download deel 1 - Textualscholarship.nl

99
voorbeelden bij dat alles zijn de Strande van Philibert van Borsselen en,
algemener, het werk van Du Bartas. Hij haakt daarmee aan bij een
recente ontwikkeling die moreel en religieus belerende poëzie op het literaire,
en dat wil ook zeggen intellectuele, peil bracht van op de klassieken
geënte poëtiek en eigentijdse, maar eveneens in hoge mate op de
klassieken gebaseerde, wetenschap.
Bij Vondel is dat alles tweedehands: zijn poëtiek drijft op de aanwijzingen
van Spiegel en het voorbeeld van Du Bartas, al of niet via Van
Borsselen, en zijn wetenschap is die van de meest voor de hand liggende
publikaties. Gegeven zijn opleiding kon dat ook niet anders. Maar wel
tekent het zijn ambitie van een literair up-to-date, christelijk dichterschap.
Het is op dit laatste punt, een christelijk dichterschap, dat zijn
eigen stem klinkt. Want hoeveel voorbeelden hij ook volgt en hoeveel
bronnen hij ook gebruikt, de moraal die hij in zijn gedicht uitdraagt is
niet die van zijn wetenschappelijke informanten en zijn religie is niet die
van Van Borsselen of Du Bartas. In de nu volgende paragraaf zal ik dat
preciezer proberen aan te wijzen.
2.3. Morele en religieuze opvattingen
2.3.1. Opvattingen over de oorlog
In de vorige paragraaf heb ik betoogd dat Vondel zijn gedicht rond twee
hoofdthema's opbouwt: de oorlogsvoeting en de rijkdom van de handel.
Het hele gedicht door wordt de argumentatie aan deze beide onderwerpen
opgehangen en tenslotte wordt in de `peroratio' de uiteindelijke
belering er geheel op toegespitst. De thema's zelf werden hem gedicteerd
door het onderwerp — de functie van de admiraliteiten waaraan de bijbehorende
prent was opgedragen — en het materiaal werd geleverd door bekende
publikaties. Maar de keuze van dat materiaal en, vooral, de eruit
getrokken conclusies geven ons zicht op Vondels eigen opvattingen.
Het thema van de militaire macht ter zee wordt door Vondel voornamelijk,
zij het niet uitsluitend, behandeld vanuit de optiek van de strijd tegen
Spanje. Eerst schetst hij kort de ontstaansgrond en uitkomst van de
opstand, met aan het begin de tirannie van Philips II, "Die 't uytheemsch
bloed beveeld 's Lands rechten, en geweten" (r. 118), en aan
het eind het prijsgeven van de heerschappijpretenties door diens opvolger,
die "uytgeput, vetpander, en vetschuld, Ons eynd'lijck met den
Hoed der Vryheyd heeft ghehuld" (r. 135-136). Het is de algemeen
gangbare opvatting zoals die toentertijd in de Republiek gehuldigd werd.
Men treft hem niet alleen aan bij Van Meteren en in De Groots Tractaet
van de Oudheyt (1610), beide door Vondel als bron gebruikt, 96 maar ook
9G Van Meteren, Commentaries Boeck 1. p24 verso; Boeck oec 16, 1 p. p 73 3recto; Boeck 118,
p. 144 verso-145 recto; De Groot, Van a de Oudheydt, t 35-37 3S 37 en 39. ..
p y p p 9