Download deel 1 - Textualscholarship.nl

216
hij "Sijn bolleckvanger schonck, en smoddig toppers hoetjen" (r. 58).
Deze twee laatste eigenschappen verbinden hen in rechte lijn met het
"Bolkvanger-dragend gild, en blaeuwe toppershoeden" (r. 5) uit het
`exordium', de zeelui van wie eveneens gezegd wordt dat men "koortsen
haelt op 't land, en lucht schept op de vloeden" (r. 6). Zoals Vreeck
verwant is met Venus, zo zijn deze zeelui dat met Venus' zoontje
Cupido: "bepeckt beteert" als ze zijn, herinneren ze aan de Cupido uit
een gedicht van Daniël Heinsius, een Cupido die samen met zijn moeder
Venus naar Holland was gekomen en van wie het heet
[ ... I dat by daer oock al op de selve tijden,
Te schepe leerde gaen, en op het waeter rijden.
Hy was bepeckt, betart, als ons maetroosen sijn,26'
Dit laatste rapprochement was een extraatje voor de wel zeer alerte lezer,
Hooft, Reael, of voor Blaeu zelf, bij wie Heinsius' Nederduytsche Poemata
in 1616 uitgekomen waren; al moet men aan de andere kant de bekendheid
van juist dit gedicht niet onderschatten: vóór de Nederduytsche
Poemata was het al tweemaal eerder in druk verschenen. 262 Maar ook voor
wie de toespeling op Heinsius' gedicht niet herkende, moest de verwantschap
tussen de zeelui uit het `exordium' en Vreeck wel duidelijk zijn.
Beiden, Vreeck en de zeelui, hebben een natuurlijke dispositie tot de
zeevaart. Daarmee is in hun persoon het ene principe van het natuurrecht
gegeven: de eigenliefde, dat wil zeggen het recht het eigen materiële
heil na te streven met de mogelijkheden die men daartoe van nature
heeft. 2G3 Wat de zeelui betreft, is dit ook de reden waarom ze in het
`exordium' aangeroepen worden: ze vormen de natuurlijke grondslag van
de zeevaart en als zodanig moeten ze de dichter het hele gedicht lang
bijblijven op zijn zoektocht naar de lofwaardigheid ervan. Bij de persoon
van Vreeck aangekomen echter wordt speciaal de Hollandse zeeman van
hebzucht beschuldigd en dus van een tekort ten aanzien van het andere
natuurrechtelijke principe: de naastenliefde. Verderop zullen we zien hoe
dit probleem opgelost wordt, maar eerst is de andere passage aan de orde
waarin Venus figureert.
Ook in de vergelijking met het schip valt Venus te beschouwen als uitdrukking
van de elementaire generatieve kracht. Maar voor het overige
zijn de verschillen met Vreeck levensgroot. Niet alleen is hier sprake van
een vergelijking met Venus zelf, in plaats van alleen maar met enkele
van haar eigenschappen. Deze Venus is bovendien de schoonheid in persoon
en wekt met haar liefde uitstralende blik de wederliefde op van
alles om haar heen. Dit laatste wijst erop dat Vondel zich, behalve op
Van Manders Irtlegginghe, ook heeft geïnspireerd op Hoofts lyriek en
261 Heinsius, d Poemata, . 6 -66 ^ ci
, Ne er u yp t^c eS , citaat t pp o. 66 66.
262` Ve m e er , Een "brief"wisselingen tussen Jan n van der er Does sr. en Daniël He ns'
p. 161-163.
263 Z i^ e commentaar hetbiji r. 1 1-12 12 en r. 113-14 3 in deel de 2.
l
Heyns',