Download deel 1 - Textualscholarship.nl

130
Hercules is bij uitstek degene die wèl de door de natuur gestelde begrenzingen
weet te doorbreken. 220 Ik kan me dan ook moeilijk voorstellen dat
Hooft met deze vergelijking een soortgelijke principiële afwijzing van de
noordvaart bedoeld kan hebben als ik bij Vondel signaleerde. Wat hier
wordt gezegd is, dunkt me, veeleer in de geest van Van Linschoten en
De Veer: lof voor degenen die niet schuwen "yet dat onmogelijck
schijnt" te ondernemen. Misschien zelfs is het in dit verband significant
dat Hooft, minder beslist dan Vondel, bij herhaling spreekt van "ghelijck
als inden hel" (curs. v. mij, ms). 221
2.3.4. Vondel als doopsgezind gelovige
Wanneer we op dit punt terugblikken, dan kunnen we stellen dat Vondel
in zijn Hymnus steeds, of het nu de oorlogvoering, de Indiëvaart, of
de noordvaart betreft, inspeelt op kwesties die rond 1613 actueel waren.
De opvattingen waarvan hij daarbij blijk geeft, lopen — met uitzondering
dan misschien van die over de noordvaart — in politiek en maatschappelijk
opzicht aardig in de pas met de feitelijke ontwikkelingen. Maar in filosofisch
opzicht zijn ze in hoge mate traditioneel. Zijn uitspraken over
opstand en oorlogvoering en over rijkdomverwerving door middel van de
handel sluiten aan bij de maatschappelijke realiteit van zijn dagen. Maar
de werkelijk nieuwe elementen die in het denken daarover zowel van calvinistische
als van natuurrechtelijke kant ontwikkeld waren, pakt hij niet
op. Dat geldt het sterkst voor zijn opvatting over de noordvaart die
getuigt van een nogal ouderwets geografisch bewustzijn, en vooral ook
van een verouderde — of in ieder geval snel verouderende —mentaliteit
waarin het `onmogelijke' nog geen uitdaging vormde voor de menselijke
exploratiedrang. Maar het geldt ook voor zijn opvattingen over oorlogvoering
en handel die, ook waar ze aansluiten bij de toenmalige stand
van wetenschap en filosofie, toch eerder thomistisch dan ciceroniaans of
calvinistisch van karakter zijn.
De reden daarvan ligt in de aard van zijn religieuze opvattingen. Niet
dat die op zichzelf beschouwd als traditioneel aangemerkt kunnen worden.
In tegendeel: de bij uitstek op het individuele leven gerichte spiritualiteit,
waarvan het doperse christendom een van de meest markante
uitdrukkingsvormen is, maakt evengoed deel uit van het complex van
geestelijke vernieuwingen dat zo kenmerkend is voor de tweede helft van
de 16de eeuw, als de ontwikkelingen op het terrein van de wereldlijke fi-
220 geldt g niet alleen voor r de onderwereld, o derwereld maar ook voor de 'hete e z6 z"n ne'' (Hercules ercules
Furens r. 235-238). 3S 3Ook 8 0bij Horatius bij komt Hercules in deze functie voor en daar zelfs s in
directe vergelijking g l g met de zeevaart (Oden I. 3 . Van het negatieve g morele oordeel dat
Horatius daaraan verbindt, b iis
bbij l Hooft echter t geen g sprake, s p aSeneca
^ integendeel. enec 1s
Positief ^iets wat door Heydenreich Y wordt verbonden met diens `rationalistisch
vooruit g an gs'-denken (Tadel und Lob der Seefahrt, p 54). 5
221 R. 1687; ook in r. 1681: "Ghelick j ter hellen, sullen trecken".