Download deel 1 - Textualscholarship.nl

232
Voor wie het De Jure Praedae Commentarius niet kende — dat wil zeggen:
iedereen buiten De Groots kennissenkring — moet het geleken hebben
of hij de natuurrechtelijke essentie van het Mare Liberum in de
besprekingen met Engeland terwille van het VOC-belang had laten varen
en, filosofisch gesproken, terecht gekomen was in de hoek van het
calvinisme. Weliswaar was de gedachte dat de relaties tussen de mensen
en volken voornamelijk bestaan uit vrijwillig gesloten overeenkomsten,
afkomstig uit het 16de-eeuwse natuurrecht. Maar juist dat aspect was
door de calvinisten overgenomen en, ontdaan van iedere natuurlijk
gefundeerde morele inhoud, gemaakt tot een van de grondslagen van
hun politiek en maatschappelijk denken.1°
Ook de volgende jaren blijft de contractgedachte de juridische
legitimatie vormen van de monopoliepretenties van de vOC." Mevr.
Meilink-Roelofsz wijst er in haar studie over Asian trade and European
influence in the Indonesian archipelago op, dat niemand binnen de voc
het monopolieprincipe kon loslaten, zelfs als hij dat had gewild.
Hetzelfde geldt naar mijn gevoel voor de contractgedachte. Waar het om
ging was de mate waarin en de wijze waarop men een en ander wilde
afdwingen.1z
4.2.2. De voc in Indië
De strenge handhaving van de monopoliepositie van de vOC in Indië
had naar twee kanten toe ernstige gevolgen: voor de Indische eilanden
zelf en voor de verhouding van de Republiek met Engeland.
Wat de Indische eilanden betreft vormde de Aziatische handel een
bedreiging van het monopolie, omdat langs die weg grote hoeveelheden
specerijen en nootmuskaat terecht kwamen bij Engelse, Portugese en
andere Europese handelaars. De bevolking was echter van deze handel
afhankelijk voor een aantal primaire levensbehoeften, met name rijst en
textiel. Door de Aziatische kooplui te weren, vernietigde de vOC de hele
economische infrastructuur van het gebied, zonder in staat of bereid te
zijn zelf in voldoende mate, en tegen betaalbare prijzen, voor de bevoorrading
te zorgen. In zoverre Coen in dit opzicht de harde lijn volgde,
was dat in directe opdracht van zijn Europese lastgevers. Al in 1612 had
een van de latere bewindhebbers van de Amsterdamse kamer, Hendrik
Brouwer, namens hen een memorandum van deze strekking opgesteld en
de volgende jaren veranderde er wat dat betreft niets. Maar Reael en zijn
medestander Steven van der Hagen hadden praktische en juridische be-
10 Zie. Bes in'Die Wirtschaftsethik t der d calvinistischen
v en Kirche der Niederlande', Nie d erl a nde
p. PY^ 131-133; Ville La formationn de la en ée s urid 9 i 'que moderne, o ne ^ p 3 1 1-
334
11 Zie: Meilink-Roelofsz, s Asian trade ade and a European influence in the Indonesian onesia ar
chi e a o p. 219; 9 De Pauw, Het et Mare Liberum be van an Grotius G ot sen P a t ti ' n'
54. S
12 M eilink-Ro e 1 o sf z Asian scan trade and European ea influence ence in the Indonesianarchipelago,
P 2 32.
Ook Reael dwong g in 1617 de b ewoners van Banda "to sign g a treaty Y that differed
in no respect p from the previous p monopolistic p agreements." g (p. p 211).