Download deel 1 - Textualscholarship.nl

202
gaat het hierbij om een zuiver aardse aangelegenheid, die weliswaar door
God is ingesteld, maar waaraan geen metafysische consequenties zijn
verbonden. Voor de natuurrechtelijke filosofen en juristen manifesteert
zich in de natuurwet nu juist Gods wil aan de mens en ligt daarin de
ethisch-religieuze imperatief gegeven. Deze laatste opvatting is bijvoorbeeld
de grondslag van het juridische werk van Hugo de Groot. Maar
al voordien treft men soortgelijke opvattingen, zij het niet formeeljuridisch
uitgewerkt, maar geconcentreerd rond de moreel-psychologische
aspecten van de zaak, aan bij Lipsius.X13
Nadat Vondel het verwijt van pronkzucht naar de preekstoel heeft
verwezen, karakteriseert hij het schip als een "Goddelijck gesticht"
(r. 139). De vergelijking met de mythe van Venus' geboorte dient om
deze uitspraak te illustreren (r. 139-146), maar om hem te bewijzen
gebruikt hij louter juridische argumenten. Voordat hij daartoe overgaat,
splitst hij – ik wees er al op – zijn onderwerp op definitorische wijze in
tweeën: de handel, die ter verantwoording komt van de koopman, en het
schip met zijn bemanning (r. 165-168). Dat stelt hem in staat eerst verder
het schip af te handelen en hij doet dat door het te beschrijven als
een rechtsgemeenschap.
Reeds Aristoteles had het recht verdeeld in algemene principes van
rechtmatigheid en billijkheid, en het recht in engere zin dat het maatschappelijk
leven reguleert. Dit laatste recht was dan weer verdeeld in het
distributieve (toedelende) recht, dat aan ieder zijn specifieke taken en beloningen
binnen de gemeenschap toewijst, en het correctieve (vergeldende)
recht, dat door middel van loon en straf de onderlinge rechtsverhoudingen
handhaaft. Van Thomas van Aquino tot en met Hugo de Groot
was deze indeling ongewijzigd gehandhaafd gebleven. 214 Bij Coornhert
vinden we hem als volgt geformuleerd:
Het ampt des ghemeenen rechtvaardicheyds is de wet ende billicheyd te onderhouden.
[ ... ]
Maar de zonderlinghe rechtvaardicheyd, ghenaamt uytdeylighe [d. i. distributieve]
of onderlinghe [di. correctieve], ghaat meest an d'Overheyd. Deze en bestaat niet
alleen in d'ampteren ende diensten te begheven, maar oock inde straffinghen te
213' Zie. Villey, Y , formation de a penséee ^juridique q moderne, e ,p p. 3 11- 332 , 60 -620 S
^ , en
Oestec Oestreich, ri h Geist estun Gestalt, ,p p. 60, 10 3 , 11 3-11 S.
Vo Vooral oa r 0Oestreich
est c bbenadrukt
de verwantscha
p tussen e uitgangspunten van hetnatuurrechtelijke et
ddenken
en de neostoïsche
opvattingen va n Lipsius. L p s Zie ook: Saunders, > La saus > m.n. p.106 p 80-
. De filosofische
v erhlledeev
sc i n die er vo ens g Li sius p tussen C 1 c er o en e kl sieke as stoic " i beston
en , doen in
dit verband n niet et terzake te a (Saunders, S , Lipsius, ,p p. 17 79 , 110).
214 ' Aristoteles, 1 , Nacomac Nicomachean ea ethics, , V.II. 1- O l 3 (p. p 264-267); Thomas van Aquino, A uino ,
Summa mma Theologica, og ^ II.I. q u. 9, 1 art. 3 (dl. 8, 13) 8. p. 3 en II.II. qu.61,
art. 1 (dl. 10,
p. 1 S8- 1 S9 , De eG Groot, , Inleidinge nlead n ge totot de Hollandsche ollandsc e Rechts-geleertheyd,
Rec
ht s ^ele
e t y , 1.9-10 9 (dl. 1,
p 1-2