Download deel 1 - Textualscholarship.nl

113
Maar dan voegt hij iets toe:
Niettemin duidt winst, die het doel is van handel, hoewel het in de aard der zaak
niet iets deugdzaams of noodzakelijks impliceert, niet, op zichzelf beschouwd, op
iets dat zondig of tegengesteld aan de deugd is: daarom is er niets dat verhindert
dat winst gebruikt wordt voor een noodzakelijk of zelfs deugdzaam doel, en zodoende
wordt handel wettig. Zo kan bijvoorbeeld iemand de gematigde winst die hij
door middel van de handel tracht te maken, bestemmen voor het onderhoud van
zijn gezin, of voor de ondersteuning van de behoeftigen; of hij kan handeldrijven
met het oog op een of ander publiek belang, bijvoorbeeld wanneer het zijn land
ontbreekt aan levensbehoeften, en winst nastreven, niet als doel, maar als betaling
voor zijn inspanning.15'
Thomas' opvatting komt er dus op neer dat de eigenlijke handel – in tegenstelling
tot de natuurlijke handel die direct gericht is op de vervulling
van materiële levensbehoeften –weliswaar gericht is op winst, maar dat
de wijze waarop van die winst gebruik wordt gemaakt toch ook deze handel
kan rechtvaardigen, en wel wanneer hij, in plaats van doel op zichzelf
te zijn, een middel is tot iets goeds.152
Het is deze thomistisch-aristotelische visie die in hoge mate richtinggevend
is geweest voor het denken over handel en handelsmoraal in de late
middeleeuwen, met name in Noordwest-Europa. Als kroongetuige voor
Nederland kan Coornhert opgevoerd worden, die in zijn Zedekunst dat is
lY/elleven.rkun.rte, voor het eerst gepubliceerd in 1586, 153 dezelfde onderscheiding
opvoert tussen natuurlijke inkomsten en beroepen, en beroepen
die op winst gericht zijn:
De natuurlycke zyn d'edelste ende eerlyxte, als d'ackerbouw, jachte, voghelrye of vischerye.
Dander twee zyn opt ghewin, te weten d'avontuurlycke, als komanschap of
renten vreemd van bedrogh ende woecker, ende de kunstighe handwercken, [ .. ,i154
De nadere onderscheiding binnen de laatste categorie hoeft ons hier niet
bezig te houden. Belangrijker in dit verband is dat ook bij Coornhert, als
151 Thomas van Aquino, 9 ^ Summa Theologica, g II.II.qu.77, q ^ art.4: "Hence trading, g^
i de r ed in itself, tse has as certain a ta deba debasement attaching g thereto, in so far as, by Yits veryY
nature, at > it t ddoes
not imply pY a virtuous or necessary Y end. Nevertheless ggain
which is the end
ofr in though adb
g ^ gnot implying,its bynature nature, an thin anything virtuous or necessary, Y> not, >
in itself, tse , connote co t anything a yt g sinful s u or o contrary yto virtue: wherefore nothing g prevents p gain g
fr o mbe being g directed d t d to some s necessary es Y or even virtuous end, and thus trading g becomes
lawful. Thus, for instance, a man may Y intend the moderate gain g which he seeks to acquire
bby
trading g for the upkeep p p of his household, ^ or for the assistance of the needy: Y or
again, g ^ a man n may a Yta take e to t trade ade for some o public p b advantage,for instance lest his countryY
Ilack the t e necessariesof life, lif and n seekkain not as an end, but as payment pY for his labour."
dl. 10, ,p 3327-328). 27- 328
152.
G Gilson, , Le thomisme, ,pp.
450-451.
153Coornhert,9 rt 'Inleiding', . vii. Het > Z kunst1596 edeS
p werk werd herdrukt en in in 1 n1
612
opgenoment in het eerste ste de deelva van de I"ercken van Coornhert `Inleiding
'
p. xxvii-xxviii).
154 Coornhert,3
Zedekunst, III.v. . 184).
9 p