Download deel 1 - Textualscholarship.nl

68
de financieel zwakke positie van de voC, de afloop van het octrooi en de
bezwaren van de participanten, alsmede de opstelling van de politieke
machthebbers.
Coen vertrekt begin 1623, na ontvangst van deze brief, onmiddellijk
naar Nederland, waar hij in september arriveert. Het is daar dat de
laatste ronde van de strijd om het beleid van de compagnie wordt uitgevochten.
In september en oktober van het jaar 1623 zet Coen, eerst in de
vergadering van de Staten-Generaal en vervolgens in die van de Heren
Zeventien zijn opvattingen over de kolonisatie van Indië uiteen. De kern
van zijn betoog komt neer op het volgende:
Met goede benefitien dienen veel goede lieden, om haer op haer kost ende avontuyr,
'tsy met haer eygen ofte met des Compagnies ende lants schepen, na Indien te
transporteren beweecht; 't benefitie, welck haer Bonder nadeel ende met groot proffijt
van de Compagnie gedaen can worden, is d'uytdeelinge van landen, vruchtboomen
ende slaven. Item dat d'inlantschen handel van Batavia op alle quartieren tot
de Cape de Bone Esperance ende Japan incluys, lyber ende vry onder behoorlijck
reglement ende redelijcke conditien toegelaten worde, [ ... ]
Dewyle voorsz. landen ende inlantsche traffycque een ontelbaere menichte van
menschen onderhouden tonnen, sullen aen haer licht te vinden veesen de middelen,
die tot onderhout van Benige oorloghscheepen, de noodige garnisoenen ende tot betalinge
van sooveel speceryen, als Europa vetlieren can, noodich zijn [ ... ]
Nu moet de Compagnie t'avontuyr staen ende 'tquaetste deel genieten; dan sullen
de particulieren de risico loopen ende de Compagnie haar inkomste Beker wesen.14o
Puntsgewijs samengevat door de advocaat van de vOC, Boreel, circuleert
dit plan in november 1623 bij de kamers van de voC. Er was nogal wat
bezwaar tegen. De scherpste kritiek vindt men wel in een serie marginale
aantekeningen bij Boreels stuk, 14' waarin onder andere het volgende te
lezen valt:
Wil menende me alle aedetaiqg
trafique navigatiende ue e d aartoe ende daartoe alle de lantbouwinge van In-
dien hebben, waerby YY
souden endedan Indianen an leven? Wil il men se dootsmyten ofte
van va honger g 1 laten sterven, sterve , daermede dae ede en ewaer amen
oock niet geholpen, g p , want in een
ledige zee, zee opgg o ledige landene ende de oo oock met e doode menschen en is gantsch s a tsc geen gee proffijt p l
te doen . . .
somma, ^ met macht ende n gewelt g 1 wil w men e alles uutvoeren ende daermede tewege ge
bren gen ^ dat in In d i ade
ne gotle ' 1a soo we rt b e dorven
dat ^ de Indianen niet meer en
soudendat n handelen;En d'Engelschen
' el g chen . .. e ende de a ander de u E or
pische
natien den handel
Indien n souden , ende staecken, de dat d deCompagnie m p anie g deselve de v alleen mochte becomen, ,
'tt welck soo aengenaem g schijnt l te wesen, ^ dat men e niet t soude s u ontsien alle onrecht-
vaerd ig,l e jae b a r ba
rl sche
middelen ndaertoe r by der hant te nemen; ^ maer hoe onsee-
ce k r dat alles a s is, , hoe veel 1 i ^ tijts hi hiermede e ede zoude ou verloopen p n ende off deCompagnie e
niet we wel in soodanigen sooda ge werck soude mogen g b1 yv en steecken s e ende haerselven ruinee-
ren , is noodich te ondersoecken
14° Coen. Bescheiden, , dl. 4, , p. P 597-598.
141 Meilin k-R oe 1 o sf z , Asian strade ^an t a and e an European u oean influence in the Indonesian es^a archipelago, g, o
p. 218 230-231.
^