Download deel 1 - Textualscholarship.nl

VII
Woord vooraf
Toen Herman Gorter nu ruim zestig jaar geleden in De groote dichters
Vondel behandelde, noemde hij Het Lof der Zee-vaert een van de weinige
voorbeelden van diens grote talent. In dit gedicht uit zijn jeugd zou
hij nog een "algemeen realistische schildering van maatschappelijk leven"
gegeven hebben, en wel "vanuit het oogpunt der kleinburgerlijke
admiraals, kapiteins en matrozen, [ ... ] uit het realistische standpunt,
[ ... ] uit het standpunt van den strijd en den arbeid." Na die tijd zou
hij zijn pen gaan lenen aan de kooplieden en regenten, wier macht berustte
"op het geld en de tirannie" en zou hij nog maar zelden komen
tot zulke grote poëzie.'
Het is de ironie van de geschiedenis dat het hier gepresenteerde onderzoek
naar Het Lof der Zee-vaert, dat in hoge mate vanuit eenzelfde ideologisch
uitgangspunt is opgezet als dat van Gorter, uitmondt in vrijwel
tegenovergestelde conclusies. Het Lof der Zee-vaert is slechts voor een
klein deel realistisch te noemen en vanuit het oogpunt van de zeelui is
het in elk geval niet geschreven, veeleer vanuit dat van de kooplui, althans
van een bepaalde groep daarvan. Dat inzicht kon pas bereikt worden
na gedetailleerd onderzoek. Een tekst uit een zo ver verleden is nu
eenmaal geschreven vanuit heel andere opvattingen, zowel literair als inhoudelijk,
dan wij er tegenwoordig op nahouden. Gorter kon dat niet
weten. Maar wanneer men dat niet weet, komt men onvermijdelijk tot
verkeerde interpretaties, ook al is men, als Gorter, nog zo'n zorgvuldige
en gevoelige lezer.
Op één punt echter heeft Gorter naar mijn mening gelijk boven veel
hedendaagse onderzoekers en wel in zoverre hij zich concentreert op het
`standpunt' waarvanuit de tekst is geschreven. Ik zal dat nader toelichten.
Het onderzoek naar Het Lof der Zee-vaert, waarvan deze uitgave het resultaat
is, begon in een doctoraalwerkgroep die in de jaren 1972-1976
onder mijn leiding aan het Instituut voor Neerlandistiek van de Universiteit
van Amsterdam plaatsvond. Doelstelling was de relatie tussen literatuur
en maatschappij aan een concrete tekst preciezer te onderzoeken.
Hoewel de nu bereikte inzichten veel verder gaan dan wat toen uitgezocht
werd, is deze doelstelling, en de daarvan afgeleide werkwijze,
sindsdien in principe dezelfde gebleven. Belangrijk daarbij is vooral, toen
en nu, de nadruk op de plaats die de tekst inneemt binnen de historische
context van waaruit hij werd geschreven, méér dan op de functie die
hij vervult binnen de context waarin hij werd ontvangen. Dat uitgangspunt
leverde toen, de tijd dat de receptietheorie opbloeide, de nodige
discussies op. De reden ervan is dat naar mijn mening het eerste
ook inderdaad aan het tweede vooraf hoort te gaan.
'D Gorter, , De groote ^ o dichters, , de citaten t op p resp. es p .. P 3 320 0 en e 3 2 7.