Download deel 1 - Textualscholarship.nl

112
Om met het eerste te beginnen. De opvatting dat de zeehandel in de
allereerste plaats samenhangt met hebzucht was in de klassieke oudheid
wijd verbreid, 146 maar het waren vooral de uitspraken van Aristoteles
daarover die, via Thomas van Aquino, in de middeleeeuwen bekendheid
kregen. Aristoteles onderscheidt in zijn Politica twee manieren van goederenverwerving.
De ene is gericht op de vervulling van de levensbehoeften
van gezin en gemeenschap en in dat verband noemt hij beroepen als veehoeder,
landbouwer, visser, vogelvanger en jager. De `rijkdom' door deze
bezigheden geproduceerd is per definitie begrensd door de natuurlijke
behoefte. De andere manier daarentegen is gericht op het verzamelen
van financiële rijkdommen en die kent geen begrenzing. 147 Het ontstaan
van deze laatste manier nu koppelt Aristoteles aan de ontwikkeling van
de handel. Zolang handel niet meer was dan simpele goederenruil werd
ook hij gedicteerd door de behoefte en was hij `natuurlijk', maar toen
het geld eenmaal was uitgevonden werd hij een middel om limietloon
rijkdommen te accumuleren. Het is deze handel die, volgens Aristoteles,
niet met de natuur in overeenstemming is en daarom dan ook terecht
een slechte naam heeft.148
Thomas neemt Aristoteles' onderscheiding van natuurlijke en onnatuurlijke
rijkdom over, en ook bij hem ligt de kern van het verschil in
het doel: vervulling van levensbehoeften tegenover rijkdom vergaren om
zichzelfs wille. Parallel daarmee onderscheidt hij dan ook een natuurlijke
begeerte, die begrensd wordt door zijn vervulling, zoals eten en drinken,
en een onnatuurlijke begeerte, als naar rijkdom, die altijd méér wil.
Eigenlijk, zo zegt hij – en ook daarvoor verwijst hij naar Aristoteles 149 _,
is het zo dat men in het laatste geval iets wat een middel is, aanziet voor
het doel. Want zij die rijkdommen begeren met het oog op hun levensbehoeften
begeren een eindige hoeveelheid, immers zoveel als voor de
vervulling daarvan nodig is.'So
Deze laatste opmerking, bij Thomas nadrukkelijker geformuleerd dan
bij Aristoteles, krijgt een bijzonder gewicht wanneer hij verderop in zijn
werk over de handel komt te spreken. Zich wederom baserend op hetzelfde
caput van Aristoteles en, als die, aanhakend bij het verschil tussen natuurlijke
en onnatuurlijke rijkdom, onderscheidt hij ook natuurlijke en
onnatuurlijke handel. De laatste is handel in eigenlijke zin: om winst.
Hij formuleert zijn conclusie echter iets genuanceerder dan Aristoteles:
Daardoor zit er aan handel, op zichzelf beschouwd, iets onwaardige, in zoverre het,
in de aard der zaak, geen deugdzaam of noodzakelijk doel impliceert.
14G Zie: Heydenreich, Tadel and Lob der Seefahrt, m.n. p. 32-45; De Saint-Denis, Le
r6le de la mer dans la poérie latine, p. 294-314, 357.
147 Aristotle, Politics, I.III. 4-5 (p. 34-35) en 10 (p. 38-39).
148 Aristotle, Politics, I.in. 11-17 (p. 38-45) en 23 (p. 50-51).
149 Aristotle, Politics, I.m. 17 (p. 44-45).
150 Thomas van Aquino, Summa Theologica, II.I.qu.2, art. 1 (dl. 6, p. 18-19) en
II.I.qu.30, art. 4 (dl. 6, p. 354-355).