Download deel 1 - Textualscholarship.nl

115
Het zal duidelijk zijn dat de algemene handelsfilosofische visie die in
de Hymnus tot uitdrukking komt, geheel past binnen de hiervoor geschetste
thomistisch-aristotelische traditie. Ook Vondel verklaart het ontstaan
van de handel uit begeerte naar méér rijkdom dan vervulling van
de natuurlijke levensbehoeften vereist (r. 25-34). Dat hij voor de verwoording
gebruik maakt van het werk van Polydorus Vergilius doet daar
natuurlijk niets aan af. Ook hij benadrukt het `natuurlijke' karakter van
de visserij (r. 13-24). Ook hij komt tenslotte met de vermaning de gewonnen
rijkdom vooral te besteden aan de behoeftigen (r. 370-384). We
mogen daarom, dunkt me, wel aannemen dat het ook bij Vondel dit
juiste doel is dat, in de meest letterlijke zin, het middel heiligt.
Het morele gedrag van de individuele koopman rechtvaardigt achteraf
zijn op winst gericht bedrijf. Verderop zal ik aanwijzen dat dit morele
gedrag zowel bij Coornhert als bij Vondel gedefinieerd wordt vanuit het
geloof. Bij hen wordt wat betreft de handel de scheiding tussen wereld
en geloof, die ik hiervoor bij het probleem van de weerloosheid signaleerde,
158 als het ware uiteindelijk verzoend in de persoon van de gelovige
koopman. Er ligt hier een duidelijk verschil met de oudere en meer radicale
doperse stellingname, die veel kritischer tegenover de handel was en
die men vooral aantreft bij Zwitserse en Duitse doopsgezinden. 159 In Nederland
overheerst al vroeg de meer thomistische visie. Reeds Menno Simonsz
onderscheidt met nadruk de `rechtvaardige' van de `onrechtvaardige'
kooplieden als hij schrijft:
De onrechtveerdige Kooplieden en Kramers (ick segge de onrechtveerdige, want die
rechtveerdigh ende vroom zijn, en meyne ick niet) met alle die, die met gierigheyt
omgaen, ende daer door haer neeringe drijven, staen oock soo nae dat vervloekte gewin,
dat sy Godt gantsch van haren herten uytsluyten.
Bij hem ligt de nadruk nog op het moreel gevaarlijke van de handel, iets
dat onderstreept wordt door de opmerking in de marge:
Hoewel de Koopmanschap, in haer seleen niet onrecht en is, soo is sy evenwel een
seer periculoose neeringe.'6o
Ook in de "Artijckelen des Geloofs", in 1591 in Duitsland opgesteld en
in de jaren daarna basis geworden voor verschillende Nederlandse doopsgezinde
gemeenten, t6 ' wordt nog bezorgd gesproken over "de groote vryheydt
der Koopmanschappen" . 162 Maar inmiddels namen, vooral in de
Hollandse en Zeeuwse steden, veel doopsgezinden actief en met succes
158 Zie hiervoor, or hfdst. 2 , p. 107 .
159.
Zie: Kuhler, Geschiedenis der Ne Nederlandsche doopsgezinden uw in de zestiende e ,
p. 4 4; Sommer `Peter 3Rideman
and Menno Simons on economics' ,p p. 21 ; Klassen, ,
The economics of anaba tism. 42, p 89.
160 Menno Simons, 'Van het rechte Christen Geloove . In: Opera, p. 99 V Vgl. g SSommer,
`Peter Rideman and Mennoimons S216.
oneconomics', p 21 S-
161 Zie: Documenta reformatoria, dl. p1. 73
' ^
De Artijckelen l des Geloofs in Concept p van Ceulen, C ^ van den eersten te Me Y^Anno
1591'. In: Documenta reformatoria, dl. 1, ,p 74. 7