Download deel 1 - Textualscholarship.nl

93 Coen. Bescheiden, dl. 4, pp.
596-597.
Zie hiervoor, 94 hfdst. 1 p. p 68 68-69. 9
95 Coen. Bescheiden, , dl. 4, ,pp.
640.
252
mer sooveel ende meer door toeloop van alderley volck van alle quartieren des
werelts toenemen, als sedert den oorlogh met Spangien geschiet is, [ ... ]
Alle swaericheden, die 't transporteren van collonien onderworpen is, tonnen met
goede regel ende ordonnantie, soo lange het den Almogende Godt gelieft die te
segenen, weghgenomen werden; 't is onnoodich discours van swaricheden, ende wat
raet daertegen zy, te maecken, want in de werelt geen quaet voortcomt, oft Godt
geeft degene, die by behouden wilt, raet daenegen.93
Staatsraison en godsvertrouwen zijn de kernpunten van Coens, bij uitstek
calvinistische, beleidsvisie. Daarin ligt een veel fundamenteler verschil
met Reaels op beleggerswinsten afgestemd pragmatisme, dan in de vraag
of men de Engelsen enig aandeel in de handel wilde toestaan of niet en
zelfs of men in principe voor of tegen koloniseren is.
Het is, als ik het goed zie, pas bij de uitgebreide discussie die er in
voc-kringen wordt gevoerd over dit vertoogh van Coen, dat er, naast
vooral financiële, ook natuurrechtelijke argumenten aangevoerd worden.
Dat gebeurt in de IVederlegginge, een reeks marginale kanttekeningen
die iemand, mogelijk Reael of Van der Hagen, maakte bij een samenvatting
van Coens stuk en waaruit ik in het eerste hoofdstuk al uitvoerig
citeerde. 94 Het gebeurt eveneens in een afzonderlijk stuk van begin 1624,
waarin we de volgende argumentatie aantreffen:
De vrage nu waeromme men de vrye luyden [dwz. uit de Republiek aangevoerde
kolonisten] in den inlantschen handel niet soo wel en Boude gedoogen als de Indianen
en heeft alhier geen plaetse, want de negotie is den Indianen in alle dese
eylanden niet alleen simpelijck ontseyt, maer oock met hardicheyt verhindert.
Op alle andere plaetsen in Indien, daer de Compagnie geen contracten en heeft
van alleen te mogen handelen, daer en gedooghl de Compagnie de Indianen oock
niet, maer de Indianen gedoogen de Compagnie.
Godt ende de natuere geeft den Indianen het vrye gebruyck van de wilde zee
ende locht. De navigatie ende coophandel hebbense van haere voorouders van over
veel honden jaren, van handt tot handt, Beerft.
De Compagnie is van buyten ingecomen, heeft der Geunieerde landen vyanden
aengetast, victorien vercregen, alliantie met veele Indische coningen gemaect, met
goede ordre genegocieert Bonder de Indische proffyten te doen vervallen, den Indianen
vorderlijck ende aengenaem geweest; hierdeur is haere negotie van tijt tot tijt
aengegroeyt ende vermeerdert.
Maer de vrye luyden doen de negotie vervallen, brengende de winst van een cent
[nl. 100] op 50, van 50 op 25, ende voorts op niet; [ ... ] 95
De winst, daar gaat het om. Vooral de tweede zin van dit citaat wijst
erop dat dit stuk met minstens even grote waarschijnlijkheid aan Reael
toegeschreven kan worden als de Wederlegginge. De daar geformuleerde
opvatting treffen we ook aan in zijn verslag aan de Staten-Generaal van
1620 en later zal hij hem in zijn brief aan Van Walbeeck nogmaals naar