Download deel 1 - Textualscholarship.nl

251
van Christus en voor de uitbreiding van het rijk Gods in het verre
Oosten strijden kon" .89
Het is ook de wereldbeschouwing die ten grondslag ligt aan de visie
van Coen op het vOC-beleid. Al in 1614 had hij aan de Heren Zeventien
geschreven:
Godt en heeft de menschen de kennisse der zevaert niet alleen gegeven, omdat hy
van 't eene landt soude halen, dat hem in 't sijne gebreeckt ende om sijne delitie,
maer oak, omdat hy het aertrijck soude vervullen ende Zijn woordt over de
gheheele werrelt vercondicht ende verbreyt roerde. Dit doende zullen met der tijdt
ongelijck meerder vrucht ende profijt van Indien crygen, dan oyt voor desen hebben
gehadt. 90
Hoe hij zich dat in concreto voorstelde had hij toentertijd in zijn
Discoers uiteengezet:
[...] darter eens in onse vaderlandt geresolveerdt warde eenighe jaeren after den
anderen, een machtige vloote, extraordinairlijck met volck versien, harrewarts te
seinden, ende colonie te planten, alsoo dit de Benige middel is om Indien te
verseekeren, ende een seer mangifique daet te doen, den vyandt te needervellen
ende een importante conqueste te doen.'
Nu, bijna tien jaar later, zal hij in reactie op de afwijzing van zijn
"hooge concepten" door de bewindhebbers, naar de Republiek
terugkeren om ter plekke deze visie nogmaals te verdedigen.92
Uit zijn Vertoogh van de staet der Vereenichde Nederlanden in de
quartieren van Oost-Indien, in respectievelijk september en november
1623 gehouden voor de Heren Zeventien en de Staten-Generaal, blijkt
duidelijk dat zijn beleidsvisie veel meer gericht is op vergroting van de
welvaart van de Republiek, dan op "groote profijten zijn Meesters aen te
brenghen", om met Reael te spreken. Het is niet zo vreemd dat de
Heren Zeventien het gevoel hadden dat hij hen gebrek aan vaderlandsliefde
verweet, als we de volgende woorden lezen:
Dese Vereenichde Nederlanden nemen door Godes sonderlinge seghen in
menichte van volck zoo seer toe, dat het volck door de cleenheyt van 't landt,
menichte van schepen ende slappe negotie door gants Europa niet wel geemploieert
can werden, ende in Oost-Indien is altoos volck en geit gebreck geweest [ ... ]
Om alle swaericheden voor te comen, alle inconvenienten te weren ende den
gemene welstant op 't beste te vorderen, is geen dingh beter, [ ... ], dan goede middel
om 't vole ende geit wel te employeren. Dit sal geschieden Boo verscheyden collonien
in Oost- en West-Indien geplant worden, [ ... ]. Dit doende sullen de geveynsde
vrienden ende openbare vyanden de Vereenichde Nederlanden niet zeer connen
crencken; haer staet sal niet alleen door haer eygen gewas vergrooten, maer im-
s9^ Beins , 'Die Wirtschaftsethik t der de ca lvinis i t schen Kirche d der N iede rl a nde
^
,p p. 1 0 1. De
biografie van va K eu nin g , Petrus etru.c Plancius, , pp. 52-59, S -S
9, b t blijft wat 1 dit aspect p van diens s leven even
betreft etref wel erg g aan a de oppervlakte. pp te.
9° C Bescheiden, esc eiden , dl. 1,.9
p .
91 Co lnrn e b a rde , Jan P' aet r, Coen, , p p. 4 465-466; 6 -466
, ie zieook
hiervoor, , hfdst. dst. 1 , p. p 66
92 Zie e hiervoor, ervoo , hfdst. dst. 11,
p. p 68