Opleiden en leren van laaggeschoolden in Nederland - website ...

Het blijkt dat voornamelijk niet-instrumentale kwalificaties belangrijk worden gevonden:
werkgevers verlangen van aankomende laag- en ongeschoolde werknemers dat ze sociaal en
communicatief vaardig zijn, dat ze gemotiveerd zijn en dat ze bereid zijn zich door scholing
de vereiste instrumentele beroepskwalificaties eigen te maken (den Boer e.a., 1998). Het
enkele gegeven dat een werknemer laaggeschoold is, blijkt voor werkgevers niet van
doorslaggevend belang, schoolbaarheid wel. De werknemer moet het vermogen en de
bereidheid hebben om zich te laten scholen. De mogelijkheden om verticaal door te stromen
zijn vanuit ongeschoolde functies kleiner dan vanuit functies op laaggeschoold niveau. Het
opleidingsniveau van de werknemer doet er in principe niet zoveel toe; bij beslissingen over
wie voor promotie in aanmerking komt, wordt meer gekeken naar wat iemand kan, dan naar
zijn of haar initiële opleiding. Werknemers in productiefuncties moeten sociale en
communicatieve vaardigheden bezitten om zich in een groep te kunnen handhaven. Om
instructies te kunnen begrijpen zal naast het kunnen verstaan en spreken van de Nederlandse
taal, de leesvaardigheid ook aanwezig moeten zijn. Bij dienstverlenende functies worden nog
hogere eisen gesteld aan de sociale en communicatieve vaardigheden vanwege het directe
contact met klanten. Kleine bedrijven stellen gemiddeld genomen hogere eisen aan functies
dan grote bedrijven: het takenpakket is vaak breder en er zijn minder mogelijkheden voor
begeleiding aanwezig. Daarnaast is het afbreukrisico in verhouding groter. Zowel
werkgevers als werknemers zijn vrij stellig dat leren op de werkplek het belangrijkst is voor
het verwerven van vaardigheden die essentieel zijn voor het adequaat vervullen van een
functie. Naarmate voor de functie meer vaktechnische vaardigheden zijn vereist, wordt de
initiële opleiding van meer belang geacht.
De onderzoekers geven een aantal beleidssuggesties voor het vergroten van het
intredeperspectief. Een startkwalificatie zal het accent moeten leggen op de ontwikkeling
van zogenaamde ‘sociale disciplinering’: betrouwbaarheid, loyaliteit, het werk aantrekkelijk
vinden, bereidheid om zich in te zetten, sociale vaardigheden en ‘kunnen opschieten met
collega’s’.
Daarnaast is het waarderen van competenties (met behulp van EVC-trajecten) van groot
belang; hiermee kunnen werkgevers aflezen welke vaktechnische vaardigheden een
(potentiële) werknemer al in huis heeft. Dit houdt ook in dat het voor werkgevers volstrekt
duidelijk moeten zijn wat de betekenis is van diploma’s. Tenslotte pleiten de onderzoekers
voor het voorkomen van langdurige werkloosheid. De bestaande scheiding tussen scholing
van werkzoekenden en werkenden zou, met name door jobrotatie-systemen voor werkenden
en werkzoekenden, wat minder scherp moeten worden.
Onderzoek naar het externe rendement van startkwalificatieopleidingen
Het Researchcentrum voor onderwijs en arbeidsmarkt (ROA) heeft in 2002 een onderzoek
uitgevoerd naar het extern rendement van niveau 2 opleidingen (startkwalificatieniveau) ten
opzichte van opleidingen die net boven en net onder dit niveau liggen. Dit onderzoek wijst
erop dat het gekozen niveau voor een startkwalificatie redelijk adequaat blijkt te zijn.
Opmerkelijk is dat de BOL-opleidingen (niveau 2) ongeacht het economische tij een
verbetering van de arbeidspositie opleveren; BBL-opleidingen blijken veel gevoeliger te zijn
voor economische omstandigheden. Uitgerekend de volwassen laaggeschoolden maken van
deze opleidingen, zowel in BOL als BBL-variant, overigens weinig gebruik.
Stated-preference-benadering als onderzoeksopzet
De OSA onderzocht in 2003 de motieven en voorkeuren van werknemers op het gebied van
scholing door middel van de stated-preferences-benadering. De proefpersonen moesten
telkens hun voorkeur tussen twee keuzetaken (vormen en manieren van scholing) aangeven.
Deze experimentele aanpak maakte het mogelijk om veranderingen in keuzesituaties te
relateren aan keuzegedrag en zo de invloed van bepaalde stimuleringsmaatregelen te laten
zien. In eerste instantie lijkt de ideale cursus een in-company-training in de tijd van de baas
te zijn met een klein aantal bijeenkomsten waarvoor geen eigen bijdrage van de werknemer
verlangd wordt en met een prikkelend vooruitzicht in termen van salaris of functie.
Opleiden en leren van laaggeschoolden in Nederland, CINOP, juni 2004
63