NEM 3, oktober 2005 - Internationale Vereniging voor Neerlandistiek

apport, van de CVEN, 9 kwam met een voorstel over de vernieuwing van de
eindexamens (Braet/Hendrix 1991). Het geeft zicht op het toenmalige denken
over literatuuronderwijs. In de eindexamenvoorstellen voor havo en vwo is
sprake van een historisch-letterkundige en een literair-esthetische, van een
structureel-analytische en een tekstervarende of tekstbelevende benadering van
literatuur. Voor het vak ‘Letterkunde’ zijn er de volgende eindtermen geformuleerd:
1. het kunnen interpreteren, analyseren en beoordelen van literaire teksten uit
heden en verleden;
2. het kunnen uitbrengen van een verslag van de eigen ervaringen met literaire
teksten uit heden en verleden;
3. het kennen van feiten, begrippen en werkwijzen om de taken die bij 1 en 2
genoemd zijn welbewust uit te kunnen voeren (Braet/Hendrix 1991, 15).
Ook hier tref je aan wat eerder was ingezet (zoals in Zeggenschap) en wat later
zou worden voortgezet bij de herinrichting van de tweede fase: de eigen leeservaring
van de leerling kwam meer centraal te staan, terwijl die bovendien
diende te worden vastgelegd in wat na de CVEN-rapportage het leesdossier zou
gaan heten. Het doel van individuele ontplooiing kreeg op het gebied van het
literatuuronderwijs nu ook de invulling: smaakontwikkeling en het verwerven
van literaire competentie. In zekere zin kun je de keuze voor ‘literaire competentie’
zien als het kiezen voor de gulden middenweg tussen leerstof- en
leerlinggericht literatuuronderwijs. De nadruk op leesplezier was dus inmiddels
afgezwakt.
Literaire competentie als onderwijsdoel betekent dat leerlingen na het
verlaten van de school kennis hebben van wat er op het gebied van literatuur
gelezen kan worden en dat ze over de vaardigheden beschikken om de verschillende
genres adequaat te benaderen. Ze moeten bovendien in staat zijn op de
literaire tekst te reflecteren om zodoende de eigen verhouding tot de tekst te
kunnen bepalen. Verder moeten ze een waardeoordeel over de teksten kunnen
formuleren en dat oordeel kunnen onderbouwen. Ten slotte dienen ze bereid te
zijn het oordeel te toetsen aan dat van anderen. Ik ontleen deze omschrijving
aan een boek van de vakdidacticus Geljon, met de programmatische titel
Literatuur en leerling (Geljon 1994).
Het denken over het schoolvak Nederlands ontwikkelde zich onder meer in
het verlengde van het voorgeschreven onderwijsbeleid. Recentelijk is voorgeschreven,
dat het schoolvak Nederlands in de tweede fase van het voortgezet
onderwijs verplicht is voor alle leerlingen van havo en vwo. Het moedertaalonderwijs
omvat in de nieuwste bepalingen zes domeinen 10 , waarvan ‘literatuur’
er één is. De havo-eindtermen van het literatuuronderwijs zijn gespecificeerd
voor ‘literaire ontwikkeling’ en ‘literaire begrippen’, in het vwo is er nog een
derde specificatie, namelijk voor ‘literatuurgeschiedenis’. De indruk dat het
aandeel literatuurgeschiedenis proportioneel is afgenomen op school, is dus in
elk geval juist voor het havo.
9