NEM 3, oktober 2005 - Internationale Vereniging voor Neerlandistiek

gloort vanaf een onwereldse overzijde. Nieuwsfeiten die nog vooraan in ons
geheugen liggen, zoals de dreiging van aanzwellend rivierwater waartegen dijken
niet bestand lijken te zijn, onthullingen van bouwfraudes die hebben laten zien
hoe ondernemers en overheden voor geen enkele vorm van corruptie meer terugschrikken,
de sluipende Vinex-verloedering van polders en dorpskernen die aan
de vraatzucht van planologen en projectontwikkelaars worden opgeofferd: het
wordt allemaal ingepast in een hallucinante geschiedenis die de banaliteit
verhevigt tot een huiveringwekkende mythe. Het bijzondere is dat Schröder zich
daarbij nooit opwerpt tot woordvoerder van maatschappelijk verontwaardigden
en verontrusten, maar zich weet te beperken tot een suggestief uitvergroten van
het alledaagse kwaad. Dat Nederland verwordt tot een onbehaaglijke steenwoestijn
is voor hem van secundair belang. Waar het hem werkelijk om gaat,
blijkt uit een slotbespiegeling van Vita die tijdens Garmers uitvaart beseft dat zij
en alle andere begrafenisgasten kleine en onbeduidende mensen zijn. ‘Ja, nietig
waren ze, alleen in hun dromen of hun nachtmerries waren ze wel eens groot.
Hun eigen kleine hel kwelde hem goddank slechts innerlijk, daarbuiten was het
allerergste afgedekt door verzekeringen, pensioenen en het manhaftig dragen van
het kleine verdriet en door het relatievet van vriendjes en collega’s die monsterlijke
bloemstukken op je kist kwamen leggen als het zover was.’ Het kan niet
kervender worden gezegd.
Geen onderwerp dat zich zo goed leent om tot Hollandse familieroman te
worden verwerkt als de doem van het orthodoxe calvinisme. Nergens immers
wordt de blijde boodschap dat alle zielen een plaatsje in de hemel kunnen
verwerven zo kras ontkend als in de contreien waar lange en duistere winters
heersen en de zon bijna altijd achter een grijs wolkendek schuilgaat. Het wemelt
er nog altijd van sektarische christenen die de overtuiging zijn toegedaan dat het
overgrote deel van de menselijke soort is voorbestemd tot de hel, en dat niet
omdat ze bij leven zo zwaar hebben gezondigd, maar simpelweg omdat God
zulks heeft bedacht nog voor hij aan Zijn schepping begon. ‘Predestinatie’ heet
dat leerstuk, dat zo bar en wreed is dat zelfs de bedenker ervan, de hervormer
Johannes Calvijn, sprak van een ‘huiveringwekkend decreet’.
De Nederlandse literatuur beschikt over enkele indringende verbeeldingen van
dat gegeven. In de eerste plaats is daar Een Hollands drama van Arthur van
Schendel. En niet zolang geleden lichtte Arjan Visser in De laatste dagen de
godsdienstwaanzin door waartoe het religieuze doemdenken menigmaal leidt. En
er is natuurlijk ook het werk van Jan Wolkers, Maarten ’t Hart en J.M.A.
Biesheuvel.
Jan Siebelink maakte er nooit een geheim van dat ook hij is aangeraakt door
de leer van hel en verdoemenis. Veel van zijn verhalen en romans zijn
doortrokken van de grauwsluier waaronder een flink deel van ons godsdienstig
leven ligt bedolven. Het is evenmin een geheim dat zijn vader een ‘bekeerde’ was,
dat wil zeggen een christen die pas het licht zag toen God hem krachtig door
elkaar had geschud. De vader komt een aantal keren in Siebelinks werk voor,
herkenbaar in het verhaal ‘Witte chrysanten’ (te vinden in de bundel Nacht-
71