NEM 3, oktober 2005 - Internationale Vereniging voor Neerlandistiek

Bart Vervaeck
Tekst als context en constructie
Kroniek van de literatuurwetenschap
In Neerlandica Extra Muros van mei 2002 beschreef mijn voorgangster Anne
Marie Musschoot hoe het Tijdschrift voor literatuurwetenschap opgeheven werd en
vervangen door een Jaarboek. Zij besprak toen het eerste nummer, dat aandacht
had voor traumaverwerking in de Europese literatuur. Onder de titel La lotta
continua? Literatuur en klasse is nu de tweede aflevering verschenen. Het vraagteken
in de titel staat letterlijk centraal, want dit boek vraagt zich af wat het
begrip ‘klasse’ in de huidige literatuurstudie nog kan betekenen.
De veertien bijdragen geven verschillende antwoorden en voegen vaak nog
grotere vragen toe, maar over het algemeen ziet men een benadering opduiken
die men constructivistisch en mild deconstructivistisch kan noemen. Klasse
wordt niet meer beschouwd als een gegeven, maar als een constructie,
beïnvloed door talloze factoren (zoals leeftijd, gender, ras en inkomen) die voortdurend
met elkaar interageren. De wisselwerking zorgt voor dynamiek, zodat de
klasse niet langer een statisch gegeven is, maar een veranderend proces van
grensdefinitie en grenstransgressie. Dat is dan het mild deconstructivistische
aspect: in de opbouw en het affirmeren van de klasse wordt die steeds iets
anders en in die zin haalt ze zichzelf steeds onderuit.
Vandaar dat nogal wat bijdragen in dit boek een tegendraadse lectuur presenteren,
waarbij tegenstrijdige betekenissen van ‘klasse’ centraal geplaatst worden.
Zo toont Stef Craps dat de roman Last Orders van Graham Swift in de kritiek
onthaald wordt als een voorbeeld van empathie en sympathie over de klassengrenzen
heen, terwijl de tekstfragmenten waarin de roman zich op zichzelf
bezint net het tegenovergestelde laten zien. Ze prikken de illusie van identificatie
en empathie door. Bart van den Bossche toont iets soortgelijks voor twee
‘realistische’ Italiaanse romanciers. In de receptie wordt Ignazio Silone
beschouwd als een auteur van romans met een boodschap, maar zijn
meerstemmige verteltechniek relativeert die boodschap verregaand. Carlo Levi
lijkt dan weer de klassentegenstellingen te onderstrepen, maar de opbouw van
zijn relaas ondermijnt die tegenstellingen.
De verwijzing naar concrete literaire teksten is een constante in dit Jaarboek.
Theoretische beschouwingen gaan hand in hand met concrete casestudy’s. En
ook dat is typisch voor veel recente literatuurwetenschap: ze streeft niet langer
via abstractie naar algemene, tijdloze inzichten. Ze is gecontextualiseerd, niet
59