NEM 3, oktober 2005 - Internationale Vereniging voor Neerlandistiek

landse literaturen van die tijd ondersteunen die gedachtegang. Het gaat
immers om literatuur die nagenoeg volledig is gericht op identiteitsvorming,
culturele emancipatie en volksontvoogding. De functionaliteit zou hebben
gedomineerd ten koste van de literaire kwaliteit; ‘onze literatuur’, luidt het in
een voorlopige balans, ‘is duidelijk en schromelijk onder peil gebleven’ (1, 97).
Er zijn ‘al te manifeste tekortkomingen’ (1, 99): veel idealisme, maar gepaard
aan ‘schrijnende onmacht en bekrompenheid, met ontstellend gebrek aan
inzicht en zelfbegoocheling’ (1, 101). De onmacht om de romantiek ten volle te
beleven wordt aangeduid als een van de belangrijkste factoren van die ‘artistieke
tekortkoming’ (1, 100). Slechts een eenzaam genie als Gezelle zou aan die
middelmaat zijn ontkomen. Dit strenge oordeel bevestigt wel, ongewild
misschien, maar toch in feite de negatieve beeldvorming die na de Tachtigersbeweging
over de 19de-eeuwse literatuur is ontstaan: niet zozeer om de literaire
prestaties zelf is die literatuur daarom aan (her)waardering toe, maar als
bijdrage tot de volwaardige en ‘volwassen’ literatuur die in Vlaanderen na 1886
zou zijn ontstaan. Het is het gekende verhaal van de ‘wederopstanding’ en de
‘literaire herleving’ in Vlaanderen.
De Hoofdstukken leveren een belangrijke bijdrage tot de feitelijke kennis van
de Vlaamse literatuur van de negentiende eeuw. Ze houden ook een pleidooi in
om van de studie van die literatuur eindelijk eens ernstig werk te maken. Maar
uiteindelijk bevestigen ze in hun poging tot herwaardering van die literatuur
een traditionele voorstelling van zaken die de Vlaamse literatuur van de negentiende
eeuw globaal vanuit een autonoom-esthetische en vergelijkende
invalshoek laag inschat. Er ligt inderdaad nog veel werk voor de boeg, vooral als
men rekening houdt met de nieuwe inzichten uit de hedendaagse literatuurgeschiedschrijving.
Daarin is de beschrijving van alle aspecten van de literaire
communicatie in de onderzochte periode cruciaal, met veel aandacht voor de
specifieke kenmerken, de contemporaine receptie en het poëticale debat.
Slechts op die manier is een dialoog mogelijk tussen wat de onderzoeker zelf
waardeert in literaire teksten en wat schrijvers en lezers in het verleden zo
lovenswaardig en boeiend vonden aan literatuur. Slechts na die oefening – er
zijn hiervoor al aanzetten gegeven – zal men erin slagen een volwaardige
geschiedenis te schrijven van de Vlaamse literatuur in de negentiende eeuw.
– Piet Couttenier
Michiel van Kempen en Wim Rutgers (samenst.): Noordoostpassanten. 400 jaar Nederlandse
verhaalkunst over Suriname, de Nederlandse Antillen en Aruba. Amsterdam/Antwerpen,
Contact, 2005. 711 pp. e 37,50. isbn 90 254 1914 3.
Noordoostpassanten is, zoals de ondertitel al aangeeft, een bloemlezing van
verhalen die Nederlanders schreven over ‘de West’ – verhalen van Surinamers,
Antillianen en Arubanen zelf vind je in deze bundel niet. Die werden
verzameld resp. in de bundels Mama Sranan. 200 jaar Surinaamse verhaalkunst
van Michiel van Kempen en Tropentaal. 200 jaar Antilliaanse vertelkunst van
80