NEM 3, oktober 2005 - Internationale Vereniging voor Neerlandistiek

typeert of invalideert. Lernouts geschiedenis is een persoonlijk overzicht,
getekend door een functionele, rationele en intentionele visie, maar op elk
moment is dit een leesbare én interessante tekst. Wie het academischer wil, kan
terecht bij de standaardwerken die in de bibliografie vermeld worden.
Het mag duidelijk zijn: de context waarin de tekst ontstaat en functioneert is
een constant aandachtspunt in het hedendaagse literatuuronderzoek. Als er
concrete teksten bestudeerd worden, beperkt zich dat niet ‘tot wat inmiddels
misschien wel een karikatuur mag heten van de academische aandacht voor
gedichten: de close reading’. Dat staat in de inleiding van de bundel Een rijke
bron: over poëzie. Het boek is een huldebetoon aan Dick van Halsema, die vorig
jaar afscheid nam van de Vrije Universiteit Amsterdam. Zijn specialisme – de
Tachtigers, Leopold en de recente poëzie – komt dan ook herhaaldelijk aan bod
in deze uitgave. De redactie (Ad Zuiderent, Ena Jansen en Johan Koppenol)
confronteert in dit boek de primaire literatuur met de secundaire. Gedichten
(onder meer van Brassinga, Zuiderent, Anker en Willem Jan Otten) vormen de
overgang tussen drie afdelingen poëziestudie. Elke afdeling plaatst de tekst in
een bepaalde context.
Ten eerste is er het referentiële gedeelte, waarin poëtische beelden, locaties
en gebeurtenissen verbonden worden met hun tegenhangers in de sociale
werkelijkheid. Zo vindt Ena Jansen in de gedichten van Elisabeth Eybers
poëtische sporen van de Amsterdamse Van Breestraat, waar de dichteres – niet
zonder klachten en gevoelens van ontheemdheid – woonde tussen maart 1968
en april 1979. Fens verbindt het symbolische huis van Kouwenaars poëzie met
het Franse huis van de dichter, dat te zien was in een televisiedocumentaire. Het
kan ook over grotere dingen gaan dan een straat of een huis: de waters -
noodramp van 1953 in de Laaglandse hymnen van H.H. ter Balkt; de Shoah in
twee gedichten van Rogi Wieg, de Eerste Wereldoorlog in het werk van de christelijke
Australische dichter Les Murray. Direct in de buurt van Halsema’s specialisme
liggen de essays over de versmelting tussen realiteit en verbeelding bij
Gorter; de uitbeelding van de aflopende vriendschap tussen Kloos en Verwey in
het gedicht ‘Cor Cordium’ van die laatste; het conflict tussen verheven romantische
poëzie versus utilitaire rijmelarij in het werk van de zogenaamde
domineedichter De Génestet.
Ten tweede is er het intermediale gedeelte, waar de poëzie bestudeerd wordt
in de context van de beeldende kunst. Jan-Willem van der Weij onderzoekt het
stadsbeeld in de prozagedichten van de tachtiger Frans Erens en verbindt dat
beeld met de schilderijen van Isaac Israels. Hanneke van Kempen vraagt zich af
of Gorters titelloze gedicht over een maannacht beïnvloed werd door het schilderij
‘Maannacht’ van George Hendrik Breitner. Detailanalyses leiden hier soms
tot algemene conclusies. Zo gebruikt Jacqueline Bel een gedicht van Verwey
over wandschilderingen van Derkinderen om de poëticale discussies rond 1900
te illustreren. Carel Blotkamp laat zien hoeveel moderne schilders het werk van
Achterberg beïnvloed hebben. Zijn interessante verkenning vraagt om een
grondige uitwerking die het modernisme van deze zogenaamd klassieke dichter
zou verhelderen.
66