NEM 3, oktober 2005 - Internationale Vereniging voor Neerlandistiek

Jaap Goedegebuure
‘Alle gelukkige gezinnen lijken op elkaar, elk ongelukkig gezin is ongelukkig op
zijn eigen wijze.’ Met die vermaarde uitspraak opent Tolstois roman Anna Kare ni -
na, een van de hoogtepunten van de negentiende-eeuwse familieroman. Drie re -
cente Nederlandse romans maken duidelijk dat het genre nog altijd in bloei ver -
keert, zelfs nu het realisme er is vermengd met satire, groteske en autobiografie.
Gijs IJlander, die sinds kort heeft besloten bij wijze van handelsmerk te
volstaan met zijn achternaam, begint zijn roman ALVB als volgt: ‘De meeste
ongelukkige gezinnen herken je van verre, maar er zijn er die zich nauwelijks
onderscheiden van gelukkige gezinnen die aan hun geluk gewend zijn geraakt.’
Die verwijzing naar Tolstoi wekt de verwachting dat we overstelpt gaan worden
met het nodige familieleed. En inderdaad, het driekoppige gezin dat hier de
hoofdrollen vervult, komt er zowat in om.
Punkdochter Femke, vijftien jaar jong, lijdt aan boulemie en een dwangneurotische
behoefte om zichzelf te verminken. Ze laat tatoeages zetten in de vorm van
littekens en kruiswonden, loopt van huis weg, zwerft maanden langs ’s Heren
wegen en keert pas terug nadat ze besloten heeft om onder het ouderlijk dak een
einde aan haar leven te maken. Moeder Jennifer walgt van haar status als societyschilderes,
maar zit zo beklemd in haar eigen ikje dat ze het zintuig mist voor de
noden en behoeften van haar enige kind. Vader Allard komt gruwelijk ten val
wanneer hij de medische ethiek, die hij als gynaecoloog zou moeten eerbiedigen,
ter wille van grof geldgewin te grabbel gooit.
IJlander heeft deze drie individuele drama’s, die dankzij knellende familieban -
den nauw met elkaar verknoopt zijn, verankerd in de wirwar van hedendaagse
zeden en gewoonten. Reality-TV stuit op politieke correctheid en new age,
geboorte-op-bestelling wordt gepresenteerd als een artistieke daad, en de multiculturele
samenleving verschijnt in de hoedanigheid van een soap. Als dat geen
satire is!
De titel ALVB is de afgekorte versie van de Latijnse zinsnede ‘ars longa, vita
brevis’. Deze vier woorden staan al meer dan tweeduizend jaar voor de opvatting
dat ons bestaan broos en vluchtig is in vergelijking met de bestendigheid van de
kunst. Maar de ironie wil dat de kunst waarvan IJlander spreekt juist veel vergankelijker
is dan welk mensenleven ook. Wanneer Jennifer het licht van spiritualiteit
en ware liefde heeft gezien en ze Allard de zak heeft gegeven, verbrandt ze
68
Moderne familieromans
Kroniek van het proza