NEM 3, oktober 2005 - Internationale Vereniging voor Neerlandistiek

Twee periodes
Voor de tweedeling waarvan sprake in de inleiding, is 2002 het breukmoment.
De eerste periode van Verhulsts schrijverschap omvat de verhalenbundels De
kamer hiernaast en Niets, niemand en redelijk stil en de dichtbundel Liefde tenzij
anders vermeld. Die drie werken kunnen algemeen als autobiografisch, sterk ikbetrokken
en literair gericht getypeerd worden. Steeds staat een gelijknamig
personage centraal dat begaan is met zichzelf en met zijn schrijverschap. Met de
publicatie van de roman De verveling van de keeper komt daarin verandering. De
nadruk verschuift met dat boek van het zelfonderzoek naar het onderzoek van de
buitenwereld. Ook de roman in verhalen Problemski Hotel en de reportages in
Dinsdagland, respectievelijk het verhaal over een asielzoekerscentrum en reportages
over België, kunnen als zodanig gekarakteriseerd worden. Door die
verschuiving van de focus is er in het werk van Verhulst een algemene evolutie
zichtbaar. Grof geschetst komt die erop neer dat de schrijver evolueert van een
subjectivistische thematiek, waarin de eigen persoon en vooral de eigen gevoelswereld
centraal staat, naar een visie die meer de buitenwereld in het middelpunt
plaatst. De vraag die binnen een poëticaal onderzoek bij een dergelijke
vaststelling opkomt, is dan of het hierbij gaat om een verschuiving die zich ook
voordoet in de literatuuropvattingen van de auteur.
Eerste fase: kunst die mij nog choqueren kon
Een eerste aspect dat onderzocht wordt, is Verhulsts houding ten opzichte van
postmodernistische literatuur. Hij wijst een dergelijke literatuur af en neemt
expliciet stelling tegen teksten die zich in de eerste plaats met postmoderne
problemen zoals dat van de taal bezighouden en pas in tweede instantie iets te
vertellen hebben. Al meteen in De kamer hiernaast deelt hij een prikje uit aan Pol
Hoste, toch een van de meest gerespecteerde Vlaamse taalkritische auteurs. Het
hoofdpersonage Dimitri laat zich na de lectuur van een boek van deze auteur in
een brief aan een vriend ontvallen: ‘Wat zal ik jou schrijven in een taal waarvan
ik na lezing van Hoste begreep dat zij mij langzaam overmeestert?’ (1999, 71).
Als de taal te zeer woekert, wordt deze Dimitri sprakeloos, heeft hij niets meer te
zeggen – en dat wil een schrijver natuurlijk liever vermijden. Daarom is er een
andere soort kunst nodig. Hoe die eruit moet zien, verwoordt Dimitri in
hetzelfde boek.
Onder de titel ‘Bacon’ vertelt Verhulst een verhaal over een conceptueel
kunstenaar die sculpturen maakt uit vlees en besprenkelt met mensenzweet. Op
de vernissage neemt Dimitri stelling ten opzichte van de kunst: ‘Ik had altijd al
gehouden van kunst die mij nog choqueren kon en had mijn hoop wat dat
betreft al een poosje laten varen. De moderne kunst werd impotent’ (1999, 97).
Duidelijk wordt hieruit dat Dimitri niet veel op heeft met steriele filosofisch
verantwoorde experimenten, maar om een kunst vraagt die naar de keel grijpt en
ingrijpt in het eigen leven. Van een dergelijke literatuuropvatting is het werk in
de eerste periode de uitdrukking. Zijn proza wil niet vernieuwend zijn, maar
cirkelt rond klassiek literaire thema’s als liefde, schrijven en dood of chiquer
17