NEM 3, oktober 2005 - Internationale Vereniging voor Neerlandistiek

duur uit ging zien door de economische veranderingen en hoe dat zich
weerspiegelde in het leven van alledag. In de Nederlandse geschiedenis in een
notendop wordt niet voor de zoveelste keer de schoolstrijd opgevoerd als oorzaak
en begin van de verzuiling, maar wordt dit verschijnsel mede verklaard vanuit
de angst van grote delen van de bevolking voor het verdwijnen van sociale
verbanden en het verlies van de vertrouwde kleinschaligheid van de samenleving.
De auteurs kiezen als belangrijk thema voor de periode 1850 tot 1940 het
verschuiven van het algemeen belang, zoals dat werd voorgestaan door de
liberalen, naar het groepsbelang van de zuilen die waren ontstaan. De veranderende
mentaliteit komt volgens Beliën en Van Hoogstraten ook tot uitdrukking
in het feit dat de overheid zich meer en meer is gaan bemoeien met economische
en sociale vraagstukken. Veel beter dan bij Van der Ham is in dit boekje
de ziel van de negentiende eeuw verbeeld. Jammer dat dit niet geldt voor de
geschiedenis na 1945, die een beetje lijkt te zijn afgeraffeld.
Rest nog een opmerking. Van der Ham neemt zich in zijn inleiding voor het
verhaal van de geschiedenis te schrijven, maar ik moet constateren dat niet hij,
maar Beliën en Van Hoogstraten dat hebben gedaan, gebruikmakend van een
vlotte pen die van het boekje een echte ‘pageturner’ maakt.
De last van veel geluk
Deze publicatie is het buitenbeentje in deze reeks omdat hij niet de gehele
vaderlandse geschiedenis omvat, maar uitsluitend gewijd is aan de jaren tussen
1555–1702. De titel ‘De last van veel geluk’ riep bij mij de associatie op met een
ander boek over diezelfde periode: Simon Schama’s beroemde The Embarrassment
of Riches. Daarmee houdt de overeenkomst ook meteen op, want
inhoudelijk zijn ze onvergelijkbaar. De historicus Van Deursen dankt zijn
succes aan publicaties die een mengsel zijn van sociale geschiedenis en mentaliteitsgeschiedenis.
Hij bereikte een groot publiek door met veel verbeeldingskracht
te schrijven over de effecten van de grote geschiedenis op het leven van
gewone mensen. Wie ook iets dergelijks verwacht van De last van veel geluk,
komt bedrogen uit. Gewone mensen komen er nauwelijks in voor en de sociale,
economische en culturele geschiedenis komen er eveneens bekaaid af.
Vergeleken bij Schama doet Van Deursen een enorme stap terug door een in
diverse opzichten traditioneel boek te schrijven. Hij wil vooral belangrijke
figuren uit de Nederlandse geschiedenis hun heldenstatus teruggeven.
Bovendien besteedt hij – niet zo vreemd voor een emeritus hoogleraar van de
Vrije Universiteit van Amsterdam – relatief veel aandacht aan kerkgeschiedenis
en aan de geloofskwesties die het maatschappelijke leven beheersten. Dat is
overigens zeer goed verdedigbaar, aangezien geloof toen geen abstract begrip
was, maar iets dat grote delen van de bevolking verdeelde. Van Deursen doet
een poging om de belevingswereld van toen inzichtelijk te maken, bijvoorbeeld
door de motieven van zijn hoofdpersonen te peilen. Hij probeert om niet alleen
hun historische maar ook hun morele betekenis vast te stellen.
53